Pagsulat ng Balitang Agham

 

 

Paano nga ba sumulat ng balitang agham? Gusto mo ba ng sample?

 

Heto ang balita:

 

DOH Sec, kinumpirmang walang ‘walking pneumonia’ outbreak

 

Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino, mariing kinumpirma noong ika-5 ng Disyembre ng bagong hirang na si Secretary Ted Herbosa ng Department of Health (DOH) na walang outbreak ng walking pneumonia sa bansa.

 

“Sa Philippines po, wala pang outbreak, according sa ating Epidimiology Bureau although marami ang cases because ito po ang season ng respiratory illness,” sabi ni Herbosa.

 

Pinag-iingat pa rin ng DOH ang mga tao dahil ang walking pneumonia ay maaaring makahawa sa pamamagitan ng paghinga ng mga droplet mula sa isang taong may sakit.

 

Ang mga taong may malalakas na immune system ay karaniwang nakakabawi nang walang gamot, ngunit ang mga taong may mahinang immune system o mga may ibang karamdaman ay maaaring kailangan ng antibiotic treatment. Kadalasan, ang mga bata ang biktima nito. Kaya pinapayuhan ang madla na panatilihin ang health protocols at pagsusuot ng face masks lalo na sa mataong lugar.

 

Ipinaliwanag naman ni Undersecretary Eric Tayag, tagapagsalita ng DOH na ang walking pneumonia ay isang uri ng pneumonia na hindi gaanong malubha kumpara sa ibang uri nito. Ito ay sanhi ng isang uri ng bakterya na tinatawag na Mycoplasma pneumoniae. Katulad ito ng karaniwang trangkaso na may sintomas ng ubo, sipon, sakit ng ulo, lagnat, pananakit ng dibdib, at pagkapagod. Gayunpaman, ang mga sintomas nito ay mas mahina kaysa sa ibang uri ng pneumonia, kaya maaaring hindi gaanong halata ang sakit na ito.

 

Hinihikayat din ng ahensiya na agad magpakonsulta sa doktor kapag nakaranas ng mga sintomas nito upang makakuha ng tamang pagsusuri at gamot. Ang doktor ang makapagbibigay ng tamang payo at gamot para sa iyong kondisyon.

 

Talakayin na natin kung bakit maituturing na balitang agham ang balitang ito.

 

Ang balitang agham (science news) ay isa sa tatlong uri ng pagsulat ng agham.

 

Ang science news ay literal na balita—balita tungkol sa agham.

 

Sa pagsulat nito, sinusunod ang baligtad na piramide.

 

Balikan natin ang balita, at iugnay sa inverted pyramid na ito. Pero bago iyon, talakayin muna natin ang headline.

 

DOH Sec, kinumpirmang walang ‘walking pneumonia’ outbreak

 

Ang headline (ulo ng balita) ay animo’y pamagat ng artikulo na nagbubuod at nagbibigay ng detalye sa nilalaman ng balita. Layunin ng headline  upang na ipakilala ang paksa na iyong isusulat, kunin ang interes ng mga tao upang basahin ang balita, o ilarawan ang nilalaman ng balita sa  maikling paraan.

 

Sa headline na ito, gumamit ng pandiwang ‘kinumpirma.’ Inilagay ito sa gitna. Tinukoy na rin kung sino ang gumawa ng kilos, gayundin ang detalye ng pagkumpirma. 

 

Narito ang ilan pang halimbawa ng headline o ulo ng balita.

 

 

“Gulayan sa Paaralan, umani ng pagkilala”

 

“Walking Pneumonia, nakarating na sa Pilipinas.”

“DepEd, pinag-aaralan ang potensiyal ng AI apps”

 

 

Dumako na tayo sa pamatnubay o lead.

 

 

Ang pamatnubay (lead) ay ang puso ng balita. Ito ay naglalahad ng lahat ng mahahalagang impormasyon na dapat malaman ng mambabasa. Ito ay may anim (6) na uri –Basic Lead, Quotation Lead, Question Lead, Descriptive Lead, Narrative Lead, at Exclamatory Lead.

 

Sa pagkakataong ito, hindi natin matatalakay ang lahat ng uri nito. Bagkus, popokusan natin ang Basic Lead o Pangunahing Pamatnubay dahil ito naman ang madalas gamitin ng mga manunulat.

 

Ang Pangunahing Pamatnubay ay gumagamit ng pattern na ASSaKaBaPa (A – Ano S – Sino Sa – Saan Ka – Kailan Ba – Bakit Pa – Paano). Sa pagsagot sa mga tanong na ito, nailalahad na ang pinakamahalagang detalye ng balita. Kaya na nitong tumayo bilang isang balita.

 

Balikan natin ang pamatnubay ng balita kanina.

 

Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino, mariing kinumpirma noong ika-5 ng Disyembre ng bagong hirang na si Secretary Ted Herbosa ng Department of Health (DOH) na walang outbreak ng walking pneumonia sa bansa.

 

Ano: outbreak ng ‘walking pneumonia’

Sino: DOH Sec. Ted Herbosa

Saan: sa Pilipinas

Kailan: Disyembre 5

Bakit: Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino

Paano: mariin kinumprima

 

Sa binasang pamatnubay, nasagot ang mga tanong na ano, sino, saan, kailan, bakit, at paano. Tandaan, hindi kailangang magkakasunod ang mga ito. Maaaring mauna ang alinman sa mga tanong na ito.

 

 

Dumako na tayo sa katawan ng balitang agham. Ito ay kinapapalooban ng mahahalagang detalye. Ito ay maaaring isa at marami pang talata, na pawang nagbibigay ng karagdagang impormasyon tungkol sa lead.

Sa ikalawang talata, direktang ginamit ang bahagi ng panayam kay Ted Herbosa. Kinumpirma niyang walang ‘walking pneumonia’ outbreak sa ating bansa.

           

Sa ikatlong talata, inilahad ang ilan pang mensahe mula sa Department of Health. Kaugnay ito sa mga naunang talata, at magtutuloy naman sa susunod na talata.

 

Sa ikaapat na talata, ikinonekta na ang paksa sa agham. Gumamit na ng mga terminolohiyang pang-agham gaya ng immune system, antiobiotic treatment, health protocols, at iba pa. Mapapansin na ang mga salitang ito ay simple, kaya tiyak na mauunawaan ng mga mambabasa. 

 

Sa ikalimang talata, ipinaliwanag na ang ‘walking pneumonia,’ na siyang nagpapatunay na ang balitang ito ay nabibilang sa kategoryang agham. Mas naipaunawa rito ang katuturan at iba pang detalye ng naturang karamdaman. Ito ay naging pangmasa.

 

Ang huling talata ng balitang agham ay naglalaman ng di-gaanong mahalagang detalye, subalit konektado pa rin sa paksa o pangyayari. Gaya sa talatang ito, inilahad ang kahalagahan ng pagpapakonsulta sa doktor kapag naramdaman ang mga sintomas para sa tamang gamot nito.

 

 

May ilang mga bagay na dapat tandaan sa pagsulat ng balita tungkol sa agham.

 

Una. Maging malinaw at tumpak sa paglalahad ng impormasyon. Tiyaking nauunawaan ng mga mambabasa ang mga konsepto at datos na iyong ibinabahagi. Gamitin ang mga simpleng salita at iwasan ang pagsasalita ng mga teknikal na termino nang hindi nagbibigay ng paliwanag.

 

 

Pangalawa. Magsagawa ng malawak na pananaliksik. Bago magsulat, siguraduhing sapat ang kaalaman tungkol sa paksang iyong isusulat. Basahin ang mga pag-aaral, artikulo, o iba pang sanggunian na may kaugnayan sa pangyayari o konsepto na iyong ibabahagi. Ito ay para masigurong wasto ang impormasyong iyong isusulat.

 

Pangatlo. Magbigay ng mga datos at estadistika. Ang mga numerikal na impormasyon ay maaaring magbigay ng dagdag na lakas sa iyong balita. Subukan mong maghanap ng mga estadistika, porsyento, o iba pang numerong datos na makakatulong sa pagpapatunay ng iyong pahayag.

 

Pang-apat. Iwasan ang pagiging bias. Sa pagsusulat ng mga balita sa agham, mahalaga na manatiling walang kinikilingan. Makatotohanan at obhetibo (objective) ang dapat na pamamaraan ng pagsusulat. Iwasan ang pagsasalita ng personal na opinyon at magbigay ng patas na paglalahad ng mga impormasyon.

 

Panglima. Mag-interview ng mga eksperto. Maghanap ng mga eksperto sa larangan ng agham na maaaring makapagbahagi ng kanilang kaalaman at opinyon upang magkaroon ng mas malalim na pag-unawa sa paksang iyong isusulat. Ang mga pahayag ng mga eksperto ay maaaring magdagdag ng kredibilidad sa iyong balita.

 

Pang-anim. Iwasan ang paggamit ng jargon. Iwasan ang paggamit ng mga teknikal na salita at jargon na hindi madaling nauunawaan ng karamihan upang maiwasan ang pagkakamali ng mga mambabasa. Gamitin ang mga simpleng salita at magbigay ng paliwanag kung kinakailangan.

 

Sa pamamagitan ng pagsunod sa mga gabay na ito, maipapakita mo ang mahahalagang impormasyon sa mga mambabasa nang malinaw at tumpak. Kaya, sulat na ng balitang agham!