Followers

Tuesday, December 19, 2023

Pagsulat ng Lathalaing Pang-agham

 

Paano nga ba isinusulat ang Lathalaing Pang-agham? Gusto mo ba ng sample?

 

Walang problema. Talakayin at unawain muna natin ang kahulugan ng lathalain.

 

Ang lathalain ay isang uri ng teksto na naglalayong magbigay ng kaukulan o mas malalim na pagtalakay sa mga impormasyon at mga pangyayari. Ito ay isinusulat para magpahiwatig at maglahad ng isang impormasyon. Kadalasang sumasagot ito sa katanungang nagsisimula sa tanong na ‘Ano?’

 

Ang lathalain ay maaaring magpayo, magbigay ng aral, magturo, mang-aliw o maglahad ng katotohanan. Ito ay maaaring batay sa karanasan, pagmamasid, pananaliksik, pag-aaral o pakikipanayam.

 

 

Samakatuwid, ang lathalaing pang-agham o science feature ay nakatuon sa magkahalong human interest at agham. Isinusulat ito para magkaroon ng interes ang madla sa mga paksang pang-agham. Kailangan nito ay masusing pag-aaral sa paksa at matiyagang pananaliksik. Maaari itong sumentro sa mga paksa, gaya ng mobile games, junk food, viruses, at iba pa. Dapat na maging malikhain ang manunulat nito upang maipahayag niya ang paksa nang kapana-panabik, nakakaaliw, at siksik sa kaalaman. Ito ay gumagamit din ng introduksiyon, katawan, at konklusiyon, gaya ng pagsulat ng lathalain o sanaysay.

 

Ang science feature ay may mahalagang papel sa pagpapalaganap ng kaalaman sa agham para sa pangkalahatang publiko.

 

Ito ay nagsisilbing tulay sa pagitan ng mga komplikadong pang-agham na konsepto patungo sa mas nakararaming mambabasa. Ginagawa nitong nakakaengganyo ang agham.

 

Sa pamamagitan ng pagsulat nito, naipakikilala sa madla ang malawak na sakop ng agham. Nakapagbibigay ito ng inspirasyon upang maging mausisa ang mga mambabasa.

 

Nakatutulong ito upang turuan at ipaalam sa publiko ang mga pagsulong ng agham, gayundin ang mga bagong tuklas at imbensiyon.

 

Sa pagsulat ng science feature, mahalaga ang pagpili ng paksa.

Piliin ang paksang nakapupukaw ng interes sa mga mambabasa.

Maghanap ng mga paksang may kaugnayan sa mga mambabasa, napapanahon, at may potensiyal na mang-akit ng kuryosidad.

Isaalang-alang ang kasalukuyang pananaliksik sa agham, mga umuusbong na teknolohiya, o kontrobersyal na mga debate sa agham.

 

Nararapat lang na kasinglawak ng agham ang kaalaman ng manunulat ng science feature.

 

Bago ang pagsusulat, isagawa ang masusing pananaliksik sa napiling paksa. Maaaring makakalap ng mga impormasyon mula sa mga  scientific journals, science papers and researches, at mga panayam sa mga eksperto sa larangan. At siguraduhing tumpak, napapanahon, at suportado ng katibayan ang mga impormasyong nakalap. Huwag ding kalimutang banggitin ang mga tao o sangguniang pinagkunan ng mga impormasyon.

 

Pagkatapos mangalap ng mga impormasyon, maaari nang simulan ang pagbabalangkas.

 

Ang isang mahusay na nakabalangkas na lathalain ay epektibong nakapupukaw ng atensiyon ng mga mambabasa. Mas malinaw ring naihahatid ang impormasyon sa kanila.

 

Paano ba magiging interesting at engaging ang lathalaing pang-agham?

 

Simple lang. Gumamit ng simple at maiikling pahayag. Iwasan ang mga jargon at teknikal na mga salita. At gawin itong relatable sa mga mambabasa.

 

Paano naman balangkasin ang lathalaing pang-agham?

 

Simple lang din. Ang lathalain ay binubuo lang ng tatlong bahagi—introduksiyon, katawan, at konklusiyon.

 

Una, magsimula sa isang nakahihikayat na pagpapakilala. Sikaping makakonekta ang mga mambabasa upang ipagpatuloy nila ang pagbabasa. Sa bahaging ito, naibibigay na ang buod ng paksang tatalakayin. Kung may ideya na ang mga mambabasa sa nilalaman ng lathalain, malaki ang posibilidad na ituloy nila ang pagbabasa.

 

Sunod, sundan ito ng malilinaw at lohikal na daloy ng mga impormasyon. Talakayin ang paksa mula sa mga komplikadong konsepto hanggang sa pinakamaliliit nitong detalye. Ang layunin ng katawan ng lathalain ay mailatag ang lahat ng mga nakalap na impormasyon na magbibigay-linaw sa piniling paksa. Malaya ang manunulat sa paglalahad ng mga impormasyon at detalye. Mas nakakaaliw, mas tatabo ng mambabasa ang lathalain.

 

At sa huli, isara ang lathalain sa pinakamaikling pangungusap. Layunin ng bahaging ito na magbigay ng konklusyon ukol sa mga impormasyon sa pamamagitan ng pagbubuod.  

 

Tandaan, ang lathalaing pang-agham ay binubuo ng tatlong bahagi—introduksiyon, katawan, at konklusiyon.

 

Paano ba sisimulan ang isang lathalaing pang-agham?

 

Maraming paraan para magkaroon ng nakapupukaw na introduksiyon.

 

Una na riyan ang pagtatanong. Isang tanong lang ay maaari nang maging introduksiyon.

 

Mga Halimbawa:

 

Alam ba ninyo na ang laway ay mahalagang likido sa bibig ng tao?

--Labis na Paglalaway: Sanhi, Sintomas, Epekto, at Lunas

 

Kilala mo ba ang mga unang siyentipikong Pilipino? Sino-Sino sila?   

--Mga Pinoy: Astig na Siyentipiko.

 

Alam mo bang ang labis na pagse-selfie ay isang sakit pangkaisipan? –Selfie pa More!

 

May mannerism ka ba? –Ano;ng Mannerism Mo?

 

 

Pangalawa. Maaaring magsalaysay sa pamamagitan ng paggamit ng mga pangungusap na pasalaysay (declarative sentences).

 

Halimbawa:

 

Ang mga linta ay may tatlumpu't dalawang utak. Ang mga octopus ay may siyam na utak. Samantalang ang mga tao, isa ang utak.—Usapang Utak.

 

Mahalaga ang Science sa mundo dahil dito natin nalalaman ang mga pinagmulan at katangian ng mga bagay sa mundo. Ito nga ay isa sa mga major subjects sa elementary at secondary level. Ibig sabihin, ito ay nararapat nating aralin o pag-aralan.—Hindi Mula sa “Nothing’ ang Mundo.

 

 

Pangatlo. Maglagay ng nakakagulat na pahayag.

 

Halimbawa:

 

Anak ng pugita! Matagal na pala tayong nasakop ng mga aliens. Nasa karagatan lamang sila.—Mga Alien sa Karagatan.

 

 

Pang-apat. Gumamit ng quotation (kasabihan). Para tayong makata nito. O maaari din namang direktang sinabi (direct quotation) ng siyentipiko o taong kilala sa larangan ng agham.

 

Halimbawa:

“An apple a day keeps the doctor away.”

 

 

Panglima. Gumamit ng anekdota (anecdote). Ito ay maikling salaysay na may aral sa buhay.

 

Halimbawa:

 

Malayo ang nilakad ni Sheila dahil wala siyang masakyan. Tumatagaktak ang pawis niya sa katawan. Wala siyang mabibilhan ng mineral water. Nagsisi siya dahil hindi siya nagbaon ng tubig. Sa di-kalayuan, nadaanan niya ang water station. Bumili siya ng 250 ml. na bote ng tubig at agad na uminom.—Ang Tubig ay Buhay.

 

Pang-anim. Gumamit ng survey. Madalas ito ay patanong. Layunin nitong mangalap ng impormasyon mula sa target audience. Sa lathalain, mainam itong gamitin upang makapagbigay ng pahiwatig tungkol sa paksang tatalakayin. Isinasali rin nito ang mga mambabasa sa talakayan.

 

Halimbawa:

 

Ano ang ginagawa ninyo sa mga e-waste? Tinatapon? Iniipon o tinatago? Binabaon sa lupa? Sinusunog?

 

Pampito. Gumamit ng kahulugan (definition) ng salita. Bibigyan ng kahulugan ang pang-agham na terminong gagamitin sa akda

 

Halimbawa:

 

Ang leptospirosis ay isang malubhang impeksiyong dulot ng bakterya, na tinatawag na Leptospira interrogans. Ito ay maaaring makaapekto sa mga tao at hayop. Ang sakit na ito ay karaniwang kumakalat sa pamamagitan ng mga ihi at dumi ng mga dagang tagapagdala ng mikrobyong ito. Kaya naman, tinatawag din itong rat fever. Subalit, may ibang uri ng mga hayop na maaari ding maging tagapagdala ng sakit na leptospirosis.

 

 

Marami pang paraan upang magkaroon ng kaakit-akit na introduksiyon. Maaaring mag-discover at mag-explore. Tandaan lamang ang layunin ng panimula—maipakilala ang paksa at mahikayat ang mambabasa na ituloy ang pagbabasa.

 

 

Paano naman susulatin ang katawan ng lathalaing pang-agham?

 

Madali lang! Ilahad lang ang mga nakalap na impormasyon. Tiyaking konektado ang mga ito sa paksa. Maaaring magkaroon ng tatlo o higit pang talata sa katawan. Panatilihin lang na ang mga talata ay konektado sa isa’t isa.

 

Huwag matakot maglahad ng mga informative at entertaining words dahil isa ito sa mga layunin ng lathalain—na gawing magaan at pangmasa ang pang-agham na paksa. Ang labis na pagiging pormal at seryoso ay magdudulot ng pagkabagot ng mga mambabasa. Samantalang ang pagpapatawa ay magkokonekta sa paksa at

mambabasa.

 

Narito ang halimbawa:

 

Ayon sa American Psychiarist Association (APA), selfitis ang tawag sa nakakabahalang sakit na ito. Ang taong may selfitis ay labis na nahuhumaling sa pagse-selfie at kasunod nito ang pag-post ng pictures sa social media, gaya ng Facebook. Kadalasan, ang taong may selfitis ay sapilitan ang pagnanais na magselfie. Tila masakit sa pakiramdam niya ang hindi siya makapag-selfie nang isang beses o higit pa sa isang araw upang pataasin o magkaroon siya ng pagpapahalaga sa sarili, minsan ay upang maipahayag ang sarili.

 

Hindi lang ito kinumpirma ng APA, inuri pa nila ang selfitis sa tatlo: borderline selfitis, acute selfitis at chronic selfitis.

 

Ang taong may borderline selfitis ay tatlo o mahigit na beses na nagse-selfie sa isang araw, pero hindi niya ito ipo-post sa social media.

 

Ang taong may acute selfitis ay tatlo o mahigit na beses ding mag-selfie sa isang araw at ipino-post pa niya sa social media.

 

Ang taong may chronic selfitis naman ay nagse-selfie maya-maya at nakakapag-post ng pictures sa social media na hindi bababa sa anim (6). Halos lahat ng oras at kilos niya ay may selfie.

 

 

Paano naman susulatin ang konklusiyon ng lathalaing pang-agham?

 

Ang konklusiyon ay ang kabuuan ng mga sinabi mo sa unahan. Isang talata na may isang pangungusap ay puwede na.

 

 

Ang lahat ng maaaring gamitin sa introduksiyon ay maaari ding gawin sa konklusiyon. Ang tanging kaibahan lang ay nagpapaalam na at wawakasan na ang pagbibigay ng impormasyon. Sikaping matuwa ang mga mambabasa at mag-abang ng mga susunod pang lathalain.

 

Narito ang mga halimbawa:

 

Ikaw, anong sakit mo? Selfie pa more! –Selfie pa More!

 

Ang tag-ulan ay biyaya kung walang mikrobyong may dalang sumpa.

–Mikrobyong may Sumpa

 

Ang bad breath ay nakakasira sa relasyon, samahan, at pagkakaibigan. Kahit gaano ka kahalaga sa iyong kaibigan, pamilya o partner, ang halitosis ay isa pa ring nakakauyam na hangin. –Nakakauyam na Hangin

 

Ngayong alam na natin ang mga impormasyong ito, pag-isipan nating maigi kung paano iingatan ang ating utak upang maging kapaki-pakinabang ito sa ating sarili at sa iba. Kung mautak man tayo o matalino, hindi na iyon mahalaga. Ang importante kung paano natin pagaganahin ang ating nag-iisang utak, dahil hindi tayo linta o octopus.  –Usapang Utak

 

 

Madali lang sumulat ng lathalaing pang-agham, kaya sulat na!

Sunday, December 17, 2023

Pagsulat ng Editoryal na Pang-agham

 

Paano nga ba sumulat ng editoryal na pang-agham? Gusto mo ba ng sample?

 

Sige, habang tinatalakay natin ang pagsulat nito, magbibigay ako ng halimbawa sa bawat bahagi ng editoryal. Bago iyon, alamin muna natin ang kahulugan nito.

 

Ang science editorial ay isa sa tatlong uri ng pagsulat ng agham.

 

 

Ang science editorial ay isinusulat upang magbigay ng opiniyon ukol sa pang-agham na isyu. Nakatutok ito sa paglalahad ng mga katotohanan. Sinusuri nito ang mga isyu, na nakabatay sa mga katotohanang siyentipiko at pagsunod sa pamamaraang siyentipiko. At ang mga kuro-kuro ng editor ay dapat nakabatay sa matibay na lohika at pagsunod sa siyentipikong pamamaraan.

 

 

Ang editoryal na pang-agham ay sumusunod rin sa karaniwang editoryal. Diretsahan at wala nang paligoy-ligoy pa. Puwedeng gamitin ang tuwirang sabi (direct quotation) lalo na kung kilala o mapapaniwalaan naman ang sanggunian at makasusuporta sa pinapanigan o ipinaglalaban ng manunulat.

 

 

Ang isang mahusay na editoryal na pang-agham ay (1) kawili-wili, (2) malinaw at mabisa ang pangangatuwiran at may kapangyarihang makaimpluwensiya ng mambabasa, (3) makatotohanan at naglalaman ng mga impormasyon bilang suporta sa ipinaglabang panig, (4) at maikli lamang-- hangga’t maaari, mga apat o limang talata lamang.

 

 

 

Tandaan lang na ang editoryal na pang-agham ay katulad lang din ng ibang mga sulatin, na may mga patakarang sinusunod. Para sa mga baguhan, iminumungkahing sundin ang SPECS Formula.

 

S- State the problem

P- Position on the problem

E- Evidence to support the problem

C- Conclusion. (should support your stand or position)

S- Solutions. (at least two solutions)

 

 

 

Ang editoryal na pang-agham ay may tatlong bahagi—Panimula, Katawan, at Konklusiyon. At katulad ng ibang akda, ito ay may pamagat.

 

 

Ang pamagat ay maaaring gamitan ng simbolismo, halimbawa “Gintong Bigas,” o “Paksiw sa Paskong Darating.” Ito ay maaari ding pahiwatig sa nilalaman, gaya ng “AI, mas Matalino nga ba sa mga Estudyante?” o “Kulelat na naman ang Pinas sa PISA!”

 

Tandaan lang na ang pamagat ay nagbibigay ng interes sa mga mambabasa, kaya pumili ng nakapupukaw na pamagat.

 

 

Talakayain na natin nang paisa-isa ang mga bahagi ng editoryal. Una, ang Panimula.

 

Ang panimula ay maaaring isa o dalawang pangungusap lamang na nagtataglay ng isyu, problema o pangyayari na may kalakip na reaksiyon. Maaari ding dalawang talata na. Ang unang talata ay para sa batayang balita, isyu o pangyayari at ang pangalawang talata ay para sa reaksiyon.

 

 

Narito ang halimbawa:

 

Ang resulta ng 2022 Programme for International Student Assessment (PISA) na inilabas noong December 5, 2023 ay nagpapatunay na may malaking suliranin ang bansa pagdating sa Reading, Mathematics, at Science. Kasunod nito ang paglabas ng mga dahilan ng kung bakit mababa ang resulta.

 

 

Ang pangalawang bahagi ng editoryal ay ang Katawan. Sa bahaging ito inilalahad ang makatotohanang detalyeng pansuporta sa opinyon o prinsipyong pinapanigan ng patnugutan tungkol sa isyu. Ang mga argumento ay isinasaayos mula sa pinakamahalaga hanggang sa di-gaanong mahalaga. Maaaring magkaroon ng tatlo o higit pang talata sa katawan ng editoryal.

 

Maaaring sundin ang ganitong format sa pagsulat ng katawan ng editoryal na pang-agham:

 

 

1. Pansuportang argumento

2. Kontra-argumento

3. Mga Solusyon o mungkahi

 

Sa talata ng pansuportang argumento, inilalahad ang matibay na argumento para sa piniling panig. Layunin nitong mapaniwala at mahikayat ang mga mambabasa na pumanig sa argumento. Napakahalaga ng talatang ito sapagkat dito masasalamin ng mga mambabasa ang kolektibong pananaw ng patnugutan sa isyung tinatalakay. Nakatutulong din itong magbukas ng kaalaman at impormasyon para sa mga mambabasa.

 

Narito ang halimbawa:

 

 

Ang kahinaang ito ay maisisisi sa kakulangan ng mga estudyante sa information and communication technology (ICT). Ayon nga sa ulat ng United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization (UNESCO), ang Pilipinas ay kabilang sa mga bansang wala o kapos sa ginagamit na computers o katulad na gadgets, kaya hirap na hirap sa pagsabay ang mga mag-aaral sa educational system sa panahon ng ICT.

 

 

Sa talata ng kontra-argumento, maaaring ilahad ang kabila o kalabang panig (kontra-argumento). Mahalaga ang pagkakaroon ng ganitong talata sapagkat napalalakas nito ang sarili mong argumento. Isang talata lang ang kailangan dito. Pagkatapos mailahad ang kabilang panig, pabulaanan ito sa pamamagitan ng pagbibigay ng mga dahilan kung bakit ang panig na ito ay hindi tunay o kapani-paniwala.

 

 

Narito ang halimbawa:

 

Kahit naglabas ng 2023 Global Education Monitoring (GEM) Report ang UNESCO, na nagsasabing ang Pilipinas ay isa sa mga bansang may positive administrator attitudes dahil sa pagyakap sa mga makabagong teknolohiya sa basic education curriculum at school management, hindi pa rin sapat upang umangat ang kalidad ng edukasyon. May mga paaralan sa bansa na hindi nakararanas ng makabagong teknolohiya at hindi naaabot ng internet. Ayon nga sa report, isa (1) sa dalawang (2) estudyante sa Pilipinas ay walang access sa internet.

 

 

Sa talata ng mga solusyon o mungkahi, inilalahad rito ang mungkahing solusyon sa problema. Mahalagang makapagbigay ng mga opsiyon kung paano maaayos ang problema sa isang talata lamang.

 

 

Narito ang halimbawa:

 

Masosolusyunan ang problemang ito, kung paiigtingin ng DepEd ang pagpapalago sa ICT. Bukod sa pisara, sikaping maglagay ng computers na may internet access sa lahat ng paaralang inaabot ng kuryente, kung saan makikinabang hindi lamang ang mga estudyante, kundi pati ang mga guro. Magkaroon ng malawakang capacity-building para sa mga guro tungkol sa paggamit ng teknolohiya sa pagtuturo. Sa mga hindi maaabot ng internet, maaari pa rin namang gumamit ng mga gadgets at applications, na nagagamit kahit offline. Ang mga ito ay magiging posible kung ang mga pinuno ng bansa at kagawaran ay may malasakit sa pag-unlad ng mga kabataan at edukasyon.

 

 

 

Ang pangatlong bahagi ng editoryal ay Kongklusyon. Ang bahaging ito ay naglalayong wakasan ang artikulo sa pamamagitan ng isang pakiusap sa mga mambabasa. Ano ang gusto mong gawin nila o ng mga kinauukulan? Ano ang mensaheng nais mong ipaabot sa pamamagitan ng editoryal? Mahalagang mapakilos ang mga mambabasa pagkatapos nilang mabasa ang artikulo.

 

 

Narito ang halimbawa:

 

Magtulungan ang mga lider ng bansa at DepEd na iangat ang resulta ng PISA sa susunod. Paunlarin ang information and communication technology sa Pilipinas. Computerization, hindi lang PISAra.

 

Tapos na ang talakayan natin sa pagsulat ng editoryal na pang-agham! Simulan na ang pagkatha!

Pagsulat ng Balitang Agham

 

 

Paano nga ba sumulat ng balitang agham? Gusto mo ba ng sample?

 

Heto ang balita:

 

DOH Sec, kinumpirmang walang ‘walking pneumonia’ outbreak

 

Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino, mariing kinumpirma noong ika-5 ng Disyembre ng bagong hirang na si Secretary Ted Herbosa ng Department of Health (DOH) na walang outbreak ng walking pneumonia sa bansa.

 

“Sa Philippines po, wala pang outbreak, according sa ating Epidimiology Bureau although marami ang cases because ito po ang season ng respiratory illness,” sabi ni Herbosa.

 

Pinag-iingat pa rin ng DOH ang mga tao dahil ang walking pneumonia ay maaaring makahawa sa pamamagitan ng paghinga ng mga droplet mula sa isang taong may sakit.

 

Ang mga taong may malalakas na immune system ay karaniwang nakakabawi nang walang gamot, ngunit ang mga taong may mahinang immune system o mga may ibang karamdaman ay maaaring kailangan ng antibiotic treatment. Kadalasan, ang mga bata ang biktima nito. Kaya pinapayuhan ang madla na panatilihin ang health protocols at pagsusuot ng face masks lalo na sa mataong lugar.

 

Ipinaliwanag naman ni Undersecretary Eric Tayag, tagapagsalita ng DOH na ang walking pneumonia ay isang uri ng pneumonia na hindi gaanong malubha kumpara sa ibang uri nito. Ito ay sanhi ng isang uri ng bakterya na tinatawag na Mycoplasma pneumoniae. Katulad ito ng karaniwang trangkaso na may sintomas ng ubo, sipon, sakit ng ulo, lagnat, pananakit ng dibdib, at pagkapagod. Gayunpaman, ang mga sintomas nito ay mas mahina kaysa sa ibang uri ng pneumonia, kaya maaaring hindi gaanong halata ang sakit na ito.

 

Hinihikayat din ng ahensiya na agad magpakonsulta sa doktor kapag nakaranas ng mga sintomas nito upang makakuha ng tamang pagsusuri at gamot. Ang doktor ang makapagbibigay ng tamang payo at gamot para sa iyong kondisyon.

 

Talakayin na natin kung bakit maituturing na balitang agham ang balitang ito.

 

Ang balitang agham (science news) ay isa sa tatlong uri ng pagsulat ng agham.

 

Ang science news ay literal na balita—balita tungkol sa agham.

 

Sa pagsulat nito, sinusunod ang baligtad na piramide.

 

Balikan natin ang balita, at iugnay sa inverted pyramid na ito. Pero bago iyon, talakayin muna natin ang headline.

 

DOH Sec, kinumpirmang walang ‘walking pneumonia’ outbreak

 

Ang headline (ulo ng balita) ay animo’y pamagat ng artikulo na nagbubuod at nagbibigay ng detalye sa nilalaman ng balita. Layunin ng headline  upang na ipakilala ang paksa na iyong isusulat, kunin ang interes ng mga tao upang basahin ang balita, o ilarawan ang nilalaman ng balita sa  maikling paraan.

 

Sa headline na ito, gumamit ng pandiwang ‘kinumpirma.’ Inilagay ito sa gitna. Tinukoy na rin kung sino ang gumawa ng kilos, gayundin ang detalye ng pagkumpirma. 

 

Narito ang ilan pang halimbawa ng headline o ulo ng balita.

 

 

“Gulayan sa Paaralan, umani ng pagkilala”

 

“Walking Pneumonia, nakarating na sa Pilipinas.”

“DepEd, pinag-aaralan ang potensiyal ng AI apps”

 

 

Dumako na tayo sa pamatnubay o lead.

 

 

Ang pamatnubay (lead) ay ang puso ng balita. Ito ay naglalahad ng lahat ng mahahalagang impormasyon na dapat malaman ng mambabasa. Ito ay may anim (6) na uri –Basic Lead, Quotation Lead, Question Lead, Descriptive Lead, Narrative Lead, at Exclamatory Lead.

 

Sa pagkakataong ito, hindi natin matatalakay ang lahat ng uri nito. Bagkus, popokusan natin ang Basic Lead o Pangunahing Pamatnubay dahil ito naman ang madalas gamitin ng mga manunulat.

 

Ang Pangunahing Pamatnubay ay gumagamit ng pattern na ASSaKaBaPa (A – Ano S – Sino Sa – Saan Ka – Kailan Ba – Bakit Pa – Paano). Sa pagsagot sa mga tanong na ito, nailalahad na ang pinakamahalagang detalye ng balita. Kaya na nitong tumayo bilang isang balita.

 

Balikan natin ang pamatnubay ng balita kanina.

 

Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino, mariing kinumpirma noong ika-5 ng Disyembre ng bagong hirang na si Secretary Ted Herbosa ng Department of Health (DOH) na walang outbreak ng walking pneumonia sa bansa.

 

Ano: outbreak ng ‘walking pneumonia’

Sino: DOH Sec. Ted Herbosa

Saan: sa Pilipinas

Kailan: Disyembre 5

Bakit: Dahil sa mga naitalang kaso sa Pilipinas at sa pangamba ng mga Pilipino

Paano: mariin kinumprima

 

Sa binasang pamatnubay, nasagot ang mga tanong na ano, sino, saan, kailan, bakit, at paano. Tandaan, hindi kailangang magkakasunod ang mga ito. Maaaring mauna ang alinman sa mga tanong na ito.

 

 

Dumako na tayo sa katawan ng balitang agham. Ito ay kinapapalooban ng mahahalagang detalye. Ito ay maaaring isa at marami pang talata, na pawang nagbibigay ng karagdagang impormasyon tungkol sa lead.

Sa ikalawang talata, direktang ginamit ang bahagi ng panayam kay Ted Herbosa. Kinumpirma niyang walang ‘walking pneumonia’ outbreak sa ating bansa.

           

Sa ikatlong talata, inilahad ang ilan pang mensahe mula sa Department of Health. Kaugnay ito sa mga naunang talata, at magtutuloy naman sa susunod na talata.

 

Sa ikaapat na talata, ikinonekta na ang paksa sa agham. Gumamit na ng mga terminolohiyang pang-agham gaya ng immune system, antiobiotic treatment, health protocols, at iba pa. Mapapansin na ang mga salitang ito ay simple, kaya tiyak na mauunawaan ng mga mambabasa. 

 

Sa ikalimang talata, ipinaliwanag na ang ‘walking pneumonia,’ na siyang nagpapatunay na ang balitang ito ay nabibilang sa kategoryang agham. Mas naipaunawa rito ang katuturan at iba pang detalye ng naturang karamdaman. Ito ay naging pangmasa.

 

Ang huling talata ng balitang agham ay naglalaman ng di-gaanong mahalagang detalye, subalit konektado pa rin sa paksa o pangyayari. Gaya sa talatang ito, inilahad ang kahalagahan ng pagpapakonsulta sa doktor kapag naramdaman ang mga sintomas para sa tamang gamot nito.

 

 

May ilang mga bagay na dapat tandaan sa pagsulat ng balita tungkol sa agham.

 

Una. Maging malinaw at tumpak sa paglalahad ng impormasyon. Tiyaking nauunawaan ng mga mambabasa ang mga konsepto at datos na iyong ibinabahagi. Gamitin ang mga simpleng salita at iwasan ang pagsasalita ng mga teknikal na termino nang hindi nagbibigay ng paliwanag.

 

 

Pangalawa. Magsagawa ng malawak na pananaliksik. Bago magsulat, siguraduhing sapat ang kaalaman tungkol sa paksang iyong isusulat. Basahin ang mga pag-aaral, artikulo, o iba pang sanggunian na may kaugnayan sa pangyayari o konsepto na iyong ibabahagi. Ito ay para masigurong wasto ang impormasyong iyong isusulat.

 

Pangatlo. Magbigay ng mga datos at estadistika. Ang mga numerikal na impormasyon ay maaaring magbigay ng dagdag na lakas sa iyong balita. Subukan mong maghanap ng mga estadistika, porsyento, o iba pang numerong datos na makakatulong sa pagpapatunay ng iyong pahayag.

 

Pang-apat. Iwasan ang pagiging bias. Sa pagsusulat ng mga balita sa agham, mahalaga na manatiling walang kinikilingan. Makatotohanan at obhetibo (objective) ang dapat na pamamaraan ng pagsusulat. Iwasan ang pagsasalita ng personal na opinyon at magbigay ng patas na paglalahad ng mga impormasyon.

 

Panglima. Mag-interview ng mga eksperto. Maghanap ng mga eksperto sa larangan ng agham na maaaring makapagbahagi ng kanilang kaalaman at opinyon upang magkaroon ng mas malalim na pag-unawa sa paksang iyong isusulat. Ang mga pahayag ng mga eksperto ay maaaring magdagdag ng kredibilidad sa iyong balita.

 

Pang-anim. Iwasan ang paggamit ng jargon. Iwasan ang paggamit ng mga teknikal na salita at jargon na hindi madaling nauunawaan ng karamihan upang maiwasan ang pagkakamali ng mga mambabasa. Gamitin ang mga simpleng salita at magbigay ng paliwanag kung kinakailangan.

 

Sa pamamagitan ng pagsunod sa mga gabay na ito, maipapakita mo ang mahahalagang impormasyon sa mga mambabasa nang malinaw at tumpak. Kaya, sulat na ng balitang agham!

Saturday, December 16, 2023

Pagsulat ng Agham

 Wala naman daw talagang tiyak na paraan ng pagsulat ng agham, subalit makatutulong ang mga kaalamang ito.

 

Ang science writing ay pagsusulat tungkol sa mga siyentipikong paksa, na kadalasan ay sa paraang hindi teknikal upang umakma sa panlasa ng mga mambabasa.

 

Ang pagsulat ng agham ay iba sa pagsulat ng balita. Maaaring may pagkakatulad, pero iba ang sinusunod na teknikalidad.

 

Ang science writing ay nakapokus sa kung paano ginamit ang agham o siyensiya sa paksa, isyu, o pangyayari.

 

 

Ang manunulat nito ay tinatawag na science writer. Siya ay nararapat na magtaglay ng malinaw at mabisang kakayahang pangkomunikasyon upang mapasikat at maisalin niya ang mga artikulong siyentipiko tungo sa mga akdang pang-agham, na mas pangmasa.

 

Siya ay may dalawang papel na ginagampanan bilang manunulat ng agham: interpreter (tagapagpaliwanag) at translator (tagasalin). Bilang tagapagpaliwanag, uunawain niya ang artikulo at ipaliliwanag niya ito sa paraang mas madaling maunawaan. At bilang tagasalin, isusulat niya ang mga naunawaan niya-- gamit ang kasanayan sa wika, at isasalin niya ito sa isang bagong artikulo na mas simple at madaling unawain, at mas magugustuhan ng mga mambabasa.

 

Ang science writer ay may malawak na pagkukunan ng paksa upang makabuo siya ng isang pambihirang artikulo. Maaari niyang isulat ang tungkol sa kakaibang kilos ng mga bituin, pagbabago ng karagatan, pagbabago ng panahon, elemento ng kapaligiran, eksperimento at bagong tuklas, pananaliksik, lunas sa mga karamdaman, siyentipikong resulta, at marami pang iba.

 

 

May tatlong elemento sa pagsulat ng agham—teknikal, nilalaman, at etika.

 

Sa teknikal na aspeto, ang science writing ay dapat na naglalahad ng malinaw na pamatnubay (lead), na siyang naglalaman ng pinakaimportanteng detalye. Ang pamagat nito ay dapat angkop at kaakit-akit (catchy). Ito ay dapat gumagamit ng mga payak na salitang mauunawaan ng nakararami. At nararapat na may sistematiko at lohikal na koneksiyon sa mga mambabasa.

 

Tungkol sa nilalaman nito, ang science writer ay dapat naglalahad ng mga isyu o paksang mahalaga at napapanahon. Dapat ito ay umiiwas sa paggamit ng siyentipiko at teknikal na pananalita upang magustuhan ng madla. At dapat na ginagamit ang mga nakalap na impormasyon at katotohanan mula sa mga panayam, mga pagsusuri sa dokumento, mga pagsusuri ng datos, at iba pang mga maaasahang sanggunian.

 

Sa usaping etika, ang science writer ay nararapat lang na magbanggit ng mga sangguniang pinagkunan ng mga impormasyon, datos, estadistika, at katotohanan upang suportahan ang kredibilidad ng mga pahayag o salaysay.

 

 

Sa pagsulat ng agham, may mahahalagang bagay na dapat isaalang-alang. Una, ito ay dapat na nagtataglay ng kuwento ng mga tao, pero nakatuon sa agham. Pangalawa, ito ay dapat na isinusulat para sa madla. Pangatlo, ito ay dapat na artikulong makaaayon ang nakararaming mambabasa. Pang-apat, ito ay dapat na nagsusulong sa kamalayan sa kalikasan, kapaligiran, at iba pang nilalang sa mundo. At panglima, ito ay dapat na nagpapakilala sa mga kababalaghan at kagandahan ng kalikasan.

 

May tatlong uri ang pagsulat ng agham—ang science news, science editorial, at science feature. Sa susunod, iisa-isahin nating pag-uusapan ang mga ito.

 

Anomang uri nito ang susulatin, mahalagang masagot ng manunulat sa kaniyang sarili ang mga sumusunod na katanungan upang mabigyan niya ng hustisya ang paksang pinili. Paano mauunawaan ng mga mambabasa ang aking paksa? Ano-anong detalye ang dapat kong maipaliwanag? Paano nito masosolusyunan ang problemang kinakaharap ng mga mambabasa? Ano-anong kaalaman ang maibabahagi ko sa kanila? At bakit mahalagang mabasa nila ang sulatin o ang paksa ko?

 

 

Kapag nasagot ang mga ito ng manunulat, hindi malabong magiging epektibo ang kaniyang sulatin. Maaari niyang maging gabay ang mga katanungan upang sumulat ng artikulong pang-agham.

 

Bukod pa sa mga ito, maaari ding sundin ang mga tuntuning ito: (1) Gawing simple ang pagsulat. (2) Gumamit ng mga tiyak at totoong detalye. (3) Ipaliwanag o bigyang-kahulugan ang mga teknikal na terminolohiya o salita. (4) Tiyaking wasto ang isusulat. (5) Iugnay ang paksa sa mga mambabasa o sa kanilang karanasan. (6) Huwag maging maligoy sa paglalahad ng mga impormasyon. (7) I-round off ang malalaking numero. (8) Gumamit ng mga aktibong pandiwa. (9) At huwag kalimutang banggitin ang mga sangguniang ginamit sa pagkalap ng impormasyon.

 

Hindi madali ang pagsulat ng agham (science writing), subalit kayang-kayang aralin. Hindi lamang mga siyentipiko o mananaliksik ang maaaring sumulat nito.

Sunday, December 3, 2023

Pagsulat ng Kolum


Ano ang Kolum (Column)? Paano ito isinusulat?

 

Ang kolum o pitak ay regular na lathalain o serye ng mga artikulo sa pahayagan, magasin, at iba pang publikasyon, kasama ang online. Naglalaman ito ng mga komentaryo o opinyon ng kolumnista o manunulat nito.

 

Kadalasan, ang kolum ay mayroon nang kilalang heading at byline ng manunulat o editor, na nagbibigay ng ulat o komento ukol sa isang paksa. At ito ay maaaring isulat ng isang tao o isang grupo na gumagamit ng katawagan.

 

Ang kolum ay ang pinakapersonal sa lahat ng pagsulat sa pahayagan. Personal itong nanghihikayat ng mga mambabasa at may makapangyarihang impluwensya at kapaki-pakinabang na kontribusyon sa pagpapalaganap ng balita at opinyon.

 

Ang kolum ay isinusulat upang magpabatid, manghikayat, o mang-aliw ng mga mambabasa. Mataas ang interes ng kolumnista sa mga mambabasa para mag-udyok na makipagtalakayan ang publiko tungkol sa paksa.

 

 

Sa pagsusulat ng kolum, mahalagang magkaroon ng malinaw na pananaw o posisyon sa isang isyu. Dapat itong suportado ng mga katibayan, datos, at argumento upang maging makatotohanan at kapani-paniwala ang sinasabi ng manunulat.

 

Tandaan na ang pagsulat ng kolum ay isang paraan ng pagpapahayag ng malayang kaisipan at pagbibigay ng boses sa mga isyung kinakaharap ng lipunan. May malaking ambag ang kolum sa pagpapalaganap ng impormasyong may kredibilidad.

 

Ang pangunahing layunin ng pagsulat ng kolum ay upang magpabatid, magbigay-kahulugan, at magbigay-paliwanag sa balita. Kailangang ipaliwanag ng kolumnista ang kahalagahan at bunga nito sa pamamagitan ng pagbibigay ng background ng isang pangyayari, pagtukoy kung ang isang tiyak na kaganapan ay isang hiwalay o bahagi na kaso, pagtuturo kung paano makaaapekto o hindi ang pangyayari sa mga mambabasa, pagsasama-sama at pagsusuri ng mga komento ng mga mambabasa mula sa iba't ibang antas ng lipunan.

 

Ang pagsulat ng kolum ay maaaring magkaroon ng iba't ibang estilo at tono, depende sa layunin ng manunulat at sa uri ng publikasyon kung saan ito ilalathala. Maaaring maging malikhain, mapanuri, mapangahas, o mapanuring-kritikal ang pagkakasulat ng kolum, depende sa layunin ng manunulat at sa kanyang pananaw sa isang partikular na isyu.

 

Ang kolum ay isinusulat upang aliwin ang mga mambabasa, kaya maaaring gumamit ito ng mga pahayag na hindi masyadong pormal at seryoso, habang hindi naman nalalayo sa totoo nitong layunin.

 

Ang isang mahusay na kolumnista ay may kasanayan at kaalaman sa wastong paggamit ng wika. Dapat siyang magtaglay na orihinalidad, masining na ideya, at malawak na imahinasyon. Ang kaniyang kakayahang magsulat o estilo sa pagsulat ay dapat malakas at nakakangkop sa pagbabago. Nararapat lang din na siya ay mapagmasid at malinaw at lohikal kung mag-isip. Kailangang may malawak siyang kaalaman sa mga bagay-bagay at pangyayari sa paligid. Malawak din dapat ang kaniyang sakop ng mapagkukunan ng mga impormasyon. Dapat ding magtaglay siya ng sense of humor.

 

Ang kolumnista ay nagbibigay-kaalaman sa mga mambabasa ng mga impormasyong maaaring hindi nila alam. Bumubuo siya ng pampublikong opinyon sa pamamagitan ng paggamit ng lohika, katatawanan, at emosyon sa paglalahad ng isyu.

 

Bilang tagapagpaliwanag, pinaiiksi ng kolumnista ang mga pangunahing balita sa mas malinaw, lohikal, at epektibong pangungusap upang bigyang-diin ang ubod ng kuwento upang makabuo ng opinyon.

 

Bilang isang tagahatol, ang kolumnista ay nagbibigay ng impormasyon sa mga bagay na hindi alam ng mga tao, ng mga bagay na hindi nila nakikita, at ng mga lihim na gawaing lingid sa publiko.

 

Ang paksa sa pagsulat ng kolum ay maaaring kunin mula sa mga balita, obserbasyon, panayam, natatanging proyekto, saliksik, imbestigasyon, at marami pang iba.

 

Walang iisang anyo ng pagsulat ang kolum. Malaya ang kolumnista na gumamit ng estilo sa pagsusulat. Maaari siyang gumamit ng estilo sa pagsulat ng sanaysay o ang anyo ng kuwento. May ilang kolumnista na animo’y nagtutula sa kaniyang kolum.

 

Ang kolum ay may mga uri ayon sa layunin nito. Una, editorial column. Ito ay anomang personal na kolum, na matatagpuan sa pahinang editoyal ng pahayagan. Ito ay kinikilala bilang isa sa pinakamataas na anyo ng malayang pamamahayag sa Pilipinas.

 

Pangalawa, readers column. Ito ay kolum kung saan nakalimbag ang mga ipinadalang suhestiyon, komento, at reaksiyon ng mga mambabasa. Kadalasan sa diyaryo, ito ang “Letters to the Editor” o “Dear Sir.”

 

Pangatlo, ang business column. Ito ay naglalaman ng mga katha tungkol sa kalakalan, ekonomiya, industriya, at trabaho.

 

Pang-apat, sports column. Ito ay kolum na tumatalakay sa mga atleta at palakasan.

 

Panglima, art column. Naglalaman ito ng mga artikulo tungkol sa iba’t ibang uri ng sining, gaya ng pagpipinta, arkitektura, bonsai, suiseki, flower arrangement, paper mache, ikebana, at iba pa.

 

Pang-anim, women’s column. Ito ang kolum para sa mga babae at tumatalakay tungkol sa mga paksang may kinalaman sa kabutihan, kagandahan, at kapakanan nila. Maaaring talakayin dito ang mga usong kasuotan at pampaganda, mga payong pang-nanay o pantahanan, at marami pang iba.

 

Pangwalo, entertainment column. Ito ay pumapaksa ng mga usaping pangmusika, pangteatro, pampelikula, at mga artista.

 

Pangsiyam, science column. Naglalaman ito ng mga artikulong pang-agham, gaya ng mga makabagong teknolohiya, mga bagong tuklas at imbensiyon, at mga pag-aaral at pananaliksik ng mga siyentipiko.

 

Pangsampu, personality column. Ipinakikilala nito ang mga personalidad, na may malaking ambag sa bansa o sa mundo. Inilalahad nito ang mga pangyayari bago, kasalukuyan, at pagkatapos ng kanilang tagumpay.

 

At, review column. Ito ay isang pagsusuri sa isang akda, aklat, pelikula, drama, serye, dula, musika, likhang-sining, at iba pa. Iniisa-isa rito ang malalakas at mahihinang puntos ng mga ito upang mairekomenda ng kolumnista sa mga mambabasa.

 

Ang kolum ay may mga uri ayon sa nilalaman. Una, opinion column. Ito ay maaaring maihalintulad sa editorial column, subalit ito ay nagtataglay ng personal at pagkakakilanlan ng may-akda. Ito ay naglalaman ng kaniyang puro at sariling ideya at opinyon.

 

Pangalawa, hodge-podge column. Dito sa kolum na ito matatagpuan ang mga pinagsama-samang teksto gaya ng tula, anunsiyo, pahayag, kasabihan, hugot, patawa, o mga kakatwa at interesanteng katanungan.

 

Pangatlo, essay column.  Ito ay nagbibigay ng impormasyon at kadalasang sumasagot sa mga tanong na "bakit" at "paano." Ito ay maaaring sumaklaw sa iba't ibang mga paksa at isinusulat ito na may tiyak na layunin at mambabasa.

 

Pang-apat, gossip column. Ito ay kadalasang isinusulat para sa mga mambabasang mahilig sa mga sikat na personalidad sa showbiz dahil naglalahad ito ng kuwento ng buhay ng kanilang mga iniidolo.

 

Panglima, dopesters column. Ito ay isang uri ng kolum na nakapokus sa pagbibigay ng hula, kapalaran, at prediksyon, na may seryosong layunin.

 

Sa pagsulat ng kolum, maaaring sundin ang mga sumusunod na payo.

 

Huwag manggaya ng estilo at teknik ng ibang kolumnista. Sumubok ng iba at gumawa ng sariling estilo.

 

Mangalap ng mga datos at impormasyon ukol sa paksang susulatin. Pag-aralan nang mabuti ang paksa at mga salitang gagamitn.

 

Panatilihin ang magandang prinsipyo sa pagsusulat. Maging patas at makatao kahit ang kolum ay isang opinyon.

 

At magkaroon ng pamagat na nakakaakit ng interes ng mga mambabasa.

 

 

 

Sa pagsulat ng kolum, narito ang ilang mga gabay na maaari mong sundin:

 

Piliin ang isang paksa o isyu. Pumili ng isang partikular na paksa o isyu na nais mong talakayin sa iyong kolum. Siguraduhing ito ay may kinalaman sa kasalukuyang mga pangyayari o mga isyung kinakaharap ng lipunan.

 

Magkaroon ng malinaw na posisyon. Mahalaga na magkaroon ka ng malinaw na posisyon o opinyon tungkol sa isyu na iyong tatalakayin. Ito ay magiging pundasyon ng iyong kolum at magbibigay ng direksyon sa iyong pagsusulat.

 

Suportahan ang iyong posisyon. Gamitin ang mga katibayan, datos, at argumento upang suportahan ang iyong posisyon o opinyon. Ito ay magpapalakas sa iyong pagsusulat at magbibigay ng kredibilidad sa iyong mga pahayag.

 

Maging malinaw at organisado. Iwasan ang pagkalito sa iyong mga mambabasa sa pamamagitan ng pagiging malinaw at organisado sa iyong pagsulat. Magkaroon ng maayos na pagkakasunod-sunod ng mga ideya at gumamit ng mga subheadings o mga punto para sa mas madaling pag-unawa.

 

Magbigay ng mga halimbawa. Magbigay ng mga halimbawa o karanasan na nagpapakita ng katotohanan o epekto ng isang isyu upang mas maipakita ang iyong posisyon o opinyon. Ito ay magbibigay ng kongkretong halimbawa at magpapalakas sa iyong argumento.

 

Maging maingat sa wika at estilo. Maging maingat sa iyong paggamit ng wika at estilo sa pagsulat ng kolum. Piliin ang mga salitang malinaw at wasto upang maipahayag nang maayos ang iyong mga ideya at mensahe.

 

Tandaan ang layunin ng kolum. Isaisip na ang layunin ng pagsulat ng kolum ay magbigay ng impormasyon, magpahayag ng opinyon, at mag-udyok sa mga mambabasa na mag-isip at magkaroon ng kamalayan sa mga isyung pinag-uusapan.

 

Subukang sumulat ng kolum. Talakayin ang kahirapan sa bansa.

 

Ano ang maaaring isulat ng manunulat?

 

Ang manunulat ay maaaring magbigay ng mga datos at impormasyon tungkol sa kahirapan, magbahagi ng personal na karanasan o obserbasyon, at magbigay ng mga solusyon o panukala upang malunasan ang suliraning ito.

 

Tandaang ang pagsulat ng kolum ay isang paraan upang maghatid ng mensahe at mag-udyok sa mga mambabasa na kumilos o magkaroon ng kamalayan sa isyung pinag-uusapan.

 

Sulat na!

Sunday, November 26, 2023

Ang Talambuhay ni Andres Bonifacio

 

Si Andres Bonifacio ay isinilang noong Nobyembre 30, 1863 sa Tondo, Manila. Siya ang panganay na anak nina Santiago Bonifacio at Catalina de Castro. Siya ang kuya nina Ciriaco, Procopio, Troadio, Esperidiona, at Maxima.

 

 

Ang pangalan niyang Andres ay isinunod sa kapistahan ng santong si San Andres sapagkat ito rin ang araw ng kaniyang kapanganakan. Ito ay isang matandang kaugalian ng mga Pilipino.

 

 

Payak lamang ang kanilang pamumuhay noon. Sa katunayan, isang mahusay na mananahi ang kaniyang ama. Naglingkod din itong teniente mayor ng Tondo, Maynila.

 

 

Ang kaniyang ina naman ay isang mestisang Pilipina dahil ipinanganak ito mula sa isang Kastilang ama at isang inang Pilipino-Tsino. Masipag itong trabahador sa pabrika ng tabako.


Maagang naulila si Andres sa mga magulang. Siya ay labing-apat na gulang noon. Tumayo siyang ama at ina sa kaniyang limang nakababatang kapatid, kaya huminto siya sa kaniyang pag-aaral.

 

Siya ay sadyang matiyaga at maabilidad. Nagbenta siya ng tungkod na kawayan o ratan at pamaypay na gawa sa papel de hapon. Pumasok siya sa Fleming & Company bilang mensahero. Nagtrabaho rin siya bílang bodegero sa Fressel & Company.

 

Bukod sa Tagalog, bihasa rin siya sa pagsasalita ng Kastila at Ingles. Mahilig siyang magbasa ng mga libro. Ilan sa mga paborito niyang paksa ay tungkol sa pamamahala sa lipunan, pakikipagdigma, karapatang-pantao, at kasarinlan ng bansa.

 

Dahil dito, nagkaroon siya ng diwa at kaalaman sa paghihimagsik laban sa mga malulupit na mananakop—ang mga Kastila. Nais niyang magkaroon ng kalayaan ang bansa sa pamamagitan ng pagtatag ng isang samahan, na magiging daan tungo sa kasarinlan.

 

Pagkatapos ng pagdakip at pagpapatapon kay Dr. Jose Rizal sa Dapitan, noong July 7, 1892, itinatag ni Andres ang KKK o "Kataastaasan, Kagalang-galangang Katipunan ng mga Anak ng Bayan. Ito ay isang lihim na Katipunan ng mga mapanghimagsik na mga Pilipino.

 

Nakilala at lumawak ang Katipunan. Naging sentro ito ng hukbong Pilipinong mapanupil sa labis na pang-aabuso ng mga Kastila. Sa katunayan, kasapi rin niya sa kilusan ang matatapang na Pilipinong sina Valentin Diaz, Deodato Arellano, Teodoro Plata, Ladislao Diwa, at marami pang iba.

 

Sila ay may iisang mithiin sa bayan, kaya maituturing na isang tagumpay ang Katipunan. Dahil dito, tinaguriang "Ama ng Rebolusyon" si Andres sa Pilipinas. Siya ay tinawag na ‘Supremo.’

 

Hindi nagtagal, itinatag din nila ang Pamahalaang Mapaghimagsik, kung saan siya ay tinawag siyang "Pangulo ng Haring Bayang Katagalugan." Doon niya nakilala si Gregoria de Jesus, na tinawag niyang Lakambini.

 

Noong Agosto 23, 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin, na kilala na ngayon bilang Balintawak sa Quezon City ay tinipon niya ang magigiting na katipunero. Doon nila pinunit ang kani-kanilang sedula. Ang pangyayaring iyon ay tinawag na ‘Sigaw sa Pugad Lawin.’ Ang pagpunit na iyon ng kanilang sedula ay tanda ng pagsuway sa batas at kautusan ng Espanya.

 

Sa kalagitnaan ng rebolusyon, nagkaroon ng halalan sa Tejeros, Cavite. Lumahok ang mga katipunerong taga-Cavite lamang bilang pagsunod sa kahilingan ng mga katipunerong Magdalo. Napili bilang pangulo ng Katipunan si Emilio Aguinaldo, na noon ay lider ng Katipunang Magdalo. Nahalal naman si Andres o ang Supremo sa mababang posisyon-- Tagapangasiwa ng Panloob.

 

Mayayaman ang mga katipunerong Magdalo, gayundin ang mga taga-sunod nito. Hindi nila tanggap ang paghawak ni Andres ng isang mataas na katungkulan dahil mahirap lamang siya. Inusisa pa nga ng mga ito ang kakayahan niyang hawakan ang posisyong Tagapangsiwa ng Panloob. Ayon sa mga Magdalo, abogado ang nararapat humawak niyon. Ang pangmamaliit na iyon ang nag-udyok sa kaniya upang mainsulto siya. Bilang Supremo ng Katipunan, idineklara niyang walang bisa ang pagka-pangulo ni Aguinaldo sapagkat may naganap na dayaan sa botohan ng mga Magdalo.

 

Dahil sa pangyayari, sinampahan ng mga Magdalo ng kasong sedisyon at pagtataksil sa Republika ng Pilipinas si Bonifacio. Ipinaaresto siya ni Aguinaldo at inakusahan na siyang nagsunog sa simbahan ng Indang sa Cavite.

 

Sa isang korte militar, nilitis ang kaso ni Bonifacio, subalit hinatulan siya ng kamatayan, kasama ng kaniyang kapatid na si Procopio. Ipinag-utos ni Aguinaldo ang paghuli at pagpatay sa magkapatid habang hindi pa sila nakaaalis ng Cavite.

 


Sa Limbon, Indang, Cavite, inatake ng mga sundalo ni Aguinaldo si Bonifacio at ang mga kasamahan niya. Ikinasugat niya iyon at ikinamatay ng kapatid niyang si Ciriaco. Ginahasa naman ang kaniyang asawang si Oryang. At pinahirapan si Procopio. Habang sugatan sina Andres at Procopio, ikinulong sila at ginutom upang ipatapon.

 

Noong Mayo 10, 1897 ay dinala ang magkapatid malapit sa Bundok Nagpatong o Bundok Buntis sa Maragondon, Cavite. Doon naganap ang pagpaslang sa magkapatid.

 

Maraming kontrobersiya ang lumabas ukol sa kamatayan niya. Tinitingnan ito ng iba bilang hatol sa kaniyang pagtataksil sa bayan kaya ito ay isang legal na pagpaslang. Marami naman ang naniniwala na ang kaniyang pagkamatay ay kautusan at kagustuhan ni Aguinaldo, batay na rin sa udyok ng mga tagapayo nito.

 

Anoman ang katotohanan sa likod nito, si Andres Bonifacio ay isang bayaning Pilipino, na nag-alay ng buhay para sa kalayaan ng Inang Bayan.

Saturday, November 4, 2023

Edukasyon: Susi sa Magandang Kinabukasan -- Panghalip

 

Madalas sinasabi ng mga magulang ko noon sa akin, na edukasyon daw ay susi sa magandang kinabukasan.

 

Kahit hindi nakatapos ng pag-aaral ang aking ina at ama, grabe ang pagpapahalaga nila sa edukasyon. Sinusuportahan nila ang pag-aaral ko at ng aking mga kapatid dahil naniniwala silang hindi hadlang ang kahirapan namin sa ikatatamo ng edukasyon. Iyan ang dahilan kaya nagsumikap silang mapag-aral kaming magkakapatid sa kabila ng kahirapan namin sa buhay.

 

Bilang ganti sa kanilang suporta sa aking edukasyon, gayon na lamang ang pagsisikap ko na makakuha ako ng matataas na marka sa bawat asignatura. Nagbunga naman iyon, kaya madalas noong elementarya ako ay umaakyat sa entablado ang isa sa mga magulang ko upang tanggapin ang medalya ng karangalan ko.

 

Subalit, bakit may mga kabataan ngayon na hindi nagpopokus sa pag-aaral? Sino-sinong magulang ba ang pumapayag na hindi mabigyan ng sapat na edukasyon ang kanilang mga anak? Gaano ba kahirap ang pagkamit ng edukasyon kumpara sa hirap ng buhay kung walang edukasyon?

 

Nakalulungkot isipin, na ang ilan sa mga kabataan ngayon ay tamad na tamad sa pag-aaral.

 

Samantala, marami namang kabataan ang naniniwala na napakahalaga ng edukasyon sapagkat saanman sila mapadpad ay handa silang makipagsapalaran sa buhay at hindi sila maloloko ng sinoman.

Sabi ng iba, mas nagtatagumpay raw sa buhay ang mga taong may mataas na edukasyon kumpara sa wala o may mababang pinag-aralan.

 

Sa ganang akin, hindi sukatan ang taas ng pinag-aralan sa pagtatagumpay, subalit bihira ang taong gumaganda ang buhay kahit hindi nakapag-aral.

 

Ayon sa propesyonal at may magagandang pamumuhay ngayon, ang mataas at kalidad ng edukasyon daw ang kanilang naging puhunan upang makamit nila ang kanilang mga pangarap.

 

Ang edukasyon ay isang susi para sa tagumpay at mabuting kinabukasan, na pinaniniwalaan ng karamihan ng tao.

Sunday, October 22, 2023

Pagsulat ng Diary

“Dear Diary.” Ito ang madalas na bungad sa pagsulat ng diary o talaarawan. Bakit nga ba ganito? Parang love letter ba ito?

 

Oo, ganoon na nga. Ang pagsusulat ng diary ay parang pagsusulat lang para sa iyong kaibigan. Itinuturing kasing matalik na kaibigan si Diary. Siya ang lubos na pinagkakatiwalaan ng sumusulat sa kaniyang mga iniisip, pinaplano, nararamdaman, at nararanasan. Sa madaling salita, lahat ng sikreto ay maaaring isulat sa diary.

 

Ang talaarawan (diary) ay uri ng sulatin na kinapapalooban ng mga tala ng mga pangyayari, kaisipan, damdamin, o saloobin ng sumusulat sa araw-araw.

 

Ito ay kalipunan ng mga baha-bahaging sulatin na nakasulat at nakaayos nang sunod-sunod na petsa ayon sa porma ng kalendaryo.

 

Ito ay maaaring pribado o pansarili at maaari ding maging akdang pampanitikan. Ang halimbawa nito ay “Diary of a Wimpy Kid.”

 

 

Ang talaarawan ay natatanging bagay na nagbibigay ng daan upang talakayin ang iyong mga emosyon. Naitatala rito ang mga pangarap o ideya mo sa mga bagay-bagay o usapin.

 

Ito ay sumasalamin din sa pang-araw-araw na buhay ng manunulat sa pamayanan o kapaligirang kaniyang ginagalawan.

 

Paano sumulat nito?

 

Wala naman talagang tiyak na paraan upang magsulat ng isang talaarawan. Malaya ang indibidwal na sumulat nito sa anomang anyo. Subalit, may ilang mga pangunahing teknik na maaaring isagawa upang maisulat at maipahayag ng manunulat ang lahat na nasa kaniyang puso at isipan.

 

 

Ano nga ba ang maaaring isulat sa diary?

 

Sa diary, maaaring maglista ng mga dapat gawin o mga nagawa na. Maaaring magsulat dito ng mga saloobin, nadarama, at iniisip. Makatutulong ding maibsan ang bigat na nararamdaman kung isusumbong kay Diary ang mga problema, agam-agam, at kalituhan. Maaari ding ilagay rito ang mga pantasya sa buhay. At siyempre, masarap isalaysay sa diary ang mga kabiguan. 

 

 

Paano ba sisimulan ang pagsulat ng diary?

 

Dahil may kalayaan ang pagsulat ng diary, wala naman talagang limitasyon ang pagsusulat nito. Subalit maaaring simulan ito sa paglalahad ng mga pangyayari o gawain mo sa buong araw. Ilahad o isalaysay ang mga kaganapan o karanasang nagpaigtad ng iyong emosyon, damdamin, at saloobin, gaya kung anong nangyari sa paaralan kung saan nakasulat ka ng tula o maikling kuwento.

 

Maaari ding magsimula sa paglilista ng mga plano—planong gawin o planong bilhin, na maaaring maisagawa sa loob ng maikli o mahabang panahon. Siyempre, isa-isahin din ang mga paraan o hakbang sa pagkamit ng mga iyon.

 

Maaari ding gamitin ang kasalukuyan mong emosyon sa pagsisimula. Halimbawa, malungkot ka sa araw na ito. Isulat mo ang mga dahilan ng iyong kalungkutan. Hayaan mong dumaloy lahat ng iyong nararamdaman sa iyong mga titik. Maaari ka ring gumamit ng mga linya sa kantang nakaka-relate ka.

 

Ang paggamit ng isang inspirational quote- na galing sa kilalang tao, sa linya sa pelikula, o sa mga karakter sa kuwento, ay mainam ding gawing simula. I-relate mo ito sa buhay mo at ipaliwanag kung bakit mahalaga ito sa iyo. Ipaliwanag mo ang napiling quote sa iyong sariling salita.

 

Ang mga hobbies at interests mo-- gaya ng gardening, reading, writing, sports, o cooking, ay maganda ring pagsimulan ng topic. Sabihin mo ang mga plano tungkol sa hilig mo. Ipakilala mo rin ang mga taong nakapag-inspire sa iyo ng katulad ng gusto mo. Maglagay ka rin ng mga ideyang gagawin mo sa mga susunod na araw tungkol sa napili mong hobby.

 

 

Maaari kang mag-iba-iba ng entries mo araw-araw. Maaaring tungkol sa pag-aaral o edukasyon, tungkol sa pag-ibig o hinahangaang tao, tungkol sa problema sa pamilya, pera, o pisikal na kaanyuan, maaaring tungkol sa pinagkakaabalahan, trabaho, o extra income.

 

May format ba ang diary?

 

Opo, meron! Simulan mo ito sa pagsulat ng petsa sa kanang bahagi ng notebook o anomang susulatan mo. Sa ibaba at kaliwang bahagi naman ay isulat ang ‘Dear Diary.’ Pagkatapos, simulan nang isulat ang lahat ng nasa isip at puso mo. Kapag naisulat mo nang lahat, ilagay sa ibaba ng content—sa kanang bahagi—kapantay ng petsa—ang pangalan mo.

 

Ganito:

 

 

Oktubre 21, 2023

 

Dear Diary!

 

Excited akong magsulat ngayon ng diary. Kaya, pinag-aralan ko ito. Nag-research ako online. Nagbasa ako ng mga hakbang, tips, at samples. Madali lang pala!

 

Natutuwa akong magsimula ng pagsusulat ng diary o talaarawan. Sa palagay ko, gagawin ko na ito araw-araw.

 

Juan,

 

Ano-ano ang mga dapat tandaan sa pagsulat ng diary?

 

Personal ang diary, kaya gumamit ng mga panghalip panao na nasa unang panauhan, gaya ng ko, ako, akin, at iba pa. 

 

Maging matapat sa paglalahad ng mga impormasyon at detalye ng iyong karanasan, plano, o saloobin. Huwag matakot o mahiyang maglahad ng katotohanan.

 

Kung natatakot naman maglahad ng katotohanan, lagyan na lamang ng lock ang diary o kaya’y maglagay ng mga alyas para sa mga taong ayaw banggitin ang pangalan.

 

May mga pagkakataong napagtatanto mo ang iyong mga pagkakamali. Huwag mahiya o matakot ilahad ang mga aral na natutuhan mula sa karanasan o pangyayaring iyon.

 

Palayain mo ang iyong damdamin at kaisipan. Malaya mo itong isulat sa diary nang hindi masyadong binibigyang-pansin ang teknikalidad ng mga pangungusap. Magsulat ka lang nang magsulat ayon sa iyong naiisip at nararamdaman. Walang manghuhusga sa iyo. Ang diary ay nakadisenyo naman bilang pansariling kaaliwan, maliban na lamang kung ito ay para sa publiko.

 

Isulat mong lahat ang detalye ng pangyayari, na nais mong ilahad sa diary. Habang sariwa ito, isulat na kaagad. At hindi naman ibig sabihin ng detalyado ay napakahaba ng iyong isusulat. Gawin itong malaman, pero maiksi. Ang mahalaga, nakapagpapahayag ka ng damdamin, saloobin, o ideya.

 

At ano naman ang tips sa pagsulat ng diary?

 

Magtakda ng oras kung kailan ito gagawin o kailan magsusulat upang hindi ka mapagod. Ang pinakamainam na oras sa pagsusulat nito ay bago matulog. Maaari ding magsulat kahit anong oras, lalo na kung may ideyang nais isulat. Maaari din namang magsulat ng tatlong beses sa isang linggo. Huwag mo itong ituring na dagdag-trabaho. Gawin mo itong pantanggal ng stress.

 

Kung mahusay kang mag-drawing o mag-sketch, maaari mong lagyan ang diary mo ng iyong mga guhit. Makadaragdag ito ng aesthetic at motivation.

 

Sulat na! Sigurado akong marami kang nais isulat.


Saturday, October 21, 2023

Guro Problems -- Walang Ballpen

 Napansin ng guro na hindi nagsusulat ang isang estudyante.

Guro: Ano'ng ginagawa mo?

Estudyante: Wala po akong ballpen.

Guro: Pumasok ka nang walang ballpen? Haru, Diyos ko!

Estudyante: Naubusan po ng tinta.

Guro: Oo nga, So, wala kang gagawin?

Estudyante: (Ngumiti pa ito, na parang hindi apektado.)

Guro: Maraming estudyante ang mas malala ang problema kaysa sa iyo. Ang iba, walang kamay, walang paa, walang paningin, o walang pandinig. `Tapos, ikaw, ballpen lang, hihinto na ang buhay mo. So, ganyan ka lang buong hapon, sa lahat ng subject?"

Estudyante: (Kumilos na ito at nagkalkal ng ballpen sa bag.)

Guro: (Nakita niya ang estudyanteng nagsusulat, gamit ang ballpen na walang tinta. Napakamot na lang siya sa ulo.)


Saturday, October 14, 2023

Makata O. Thoughts -- Laban!

Hindi lang ikaw ang nabibigatan. 

Hindi lang ikaw ang nahihirapan.

Kaya, problema'y huwag sukuan.

Hanggang kaya pa, ika'y lumaban.

Saturday, October 7, 2023

Makata O. Thoughts -- Mabait

Maaari ka pa ring maging mabait,

Kahit tinanggihan mo ang alok o pabor niya
Kahit ang mga pangangailangan ang iyong inuna
Kahit kinontra mo ang kaniyang gusto o ideya
Kahit naging totoo ka lang at prangka
Kahit lumalayo ka kapag toxic na siya
Kahit nagkamali ka at nagkasala sa kaniya
Kahit ipinaglaban mo ang sarili mong paniniwala
At kahit mas mahalaga ang iyong oras at pag-iisa.
Tandaan mo, maaari ka pa ring maging mabait
Kahit hindi ka perpekto at makasalanan ka.

Wednesday, October 4, 2023

My Journal -- February 2009 Unfinished

February 1, 2009

 

At seven-thirty when I got up, I just took hot coffee. Then, I went back upstairs and read.

 

At ten, I cooked tortang talong.

 

At eleven, I was reading again. Noise was lesser because Skye was in the church. I could concentrate on it.

 

I took a catnap after I took a bath. Mj’s text message alarm tone disturbed my sleep. Yet, I replied to her and told her that I could not converse with her—impliedly. Thus, I tried to nap again.

 

I was so sleepy, but I could not sleep. I just rested my body and mind. And at 3:45 I got up to research in PC. I did it while I was having coffee.

 

Lea confirmed that she let her brother send P1,500 tomorrow before lunch, after we text at one pm. The P500 of the said amount is for me.

 

Mh and I conversed for a few exchanges of text messages. She said, “Nothing’s new. Focus ka tlga s board, ah?! Nkausap q s webcam c T2 Nick. D p dw nya q mbbigyn kc nga inaackaso nya ppers nla Lola pra mkaalis n. Nkita rn nya kds. Mganda dw c Hnna. Ky Zj wla nman cnbi kc tntoyo s hrap ng cam.”

 

I was proud for Tito Nick’s comment on my daughter.

 

I quit researching at 6:30 to rest my hand from writing. I knew I would dishwash tonight.

 

At past seven-thirty, Mj’s reply arrived. I asked her if she already gave Hanna pampurga and she said, not yet due to lack of money. Then, she asked if I could be there in March. I have also learned that Zildjian is now playful. In fact, he is playing that time with the toys given by Auntie Vangie, and treating them as him, Hanna, Mj, and me. But, when I queried Mj if Hanna and Zj are still quarreling often, she said, “Hay! Mya maya. Pg kaw cguro mg-aalaga, mgsasawa ka.” Then, she bade good night. She must lull the kids to sleep.

 

 

 

 

 

February 2, 2009

 

I got up at past seven. After having a hot drink, I was told to go to the rice field. My annoyance was not that high. In fact, I did it devotedly as if I won the rice field.

 

At seven-thirty, I started the task. It was paghihilamon or picking out weeds that impede the growth of the seedlings. I have experienced doing it since I was in Guruyan, Juban.

 

At nine, Lea texted me. She gave the control number or code number of the money transfer, that her sister sent through ML Kuwarta Padala. I left the field immediately to claim the amount.

 

At ten, she phoned me. I already handed the money to Aila. Thus, I went back to the rice field.

 

Before I could start the job, Mj texted me. She was problematic about the lost of the videos, pictures, and other files in Michael’s girlfriend’s cell phone. After 3 or 4 replies, I told her about my whereabout.

 

Liezel texted me, too, asking if I have already had hired a maid who would replace her on February 15. I assured her that I would look for her replacement.

 

At eleven-thirty, I was home. I was about to talk to Aila, but Tiya Mila hailed me. She annoyed me again so much because she could not understand why Aila’s employer could not send yet their home address. She was over-reactive of her daughter’s trip.

 

After lunch, I talk to Aila. I gave her Lea’s phone number. I oriented her again. I just hope she stays there for at least one year.

 

Auntie Vangie replied at 12:30 pm, saying “Naku, wag na. Ano k b? Pra un lng e. Sau yan, wla nman aq effort dyan, e. kya nga pnadirect q n sau, e. Don’t boder. Allowance yan!”

 

I thanked her and regarded Mama. I also told her that Jano texted me and told me to borrow money for Mama’s operation.

 

She said, “Buti nman ngtxt sau kc skin mtagal n hnd bka pra s operation n Mama u yan. Nhi2ya yta mgsabi skin/ nhin2 n pgdlaw k Mama u sa hospital e mula ng bc n c Sam.”

 

After my reply, she stopped replying.

 

At two-thirty, I joined Tiya Mila and Aila in going to the bus terminal. I texted Lea. I sent her the bus name and number. Later, I talked to Mj on the phone. Unfortunately, I could not talk to Hanna. She was sleeping. Zj was crying. It impeded our conversation. Thus, I reserved my load for my second call.

 

I treated myself with Shanghai roll, spaghetti, and Sprite in am eatery before I wrote in the library.

 

At seven-thirty, I phoned on Mj and Hanna. My daughter said, “Uwi ka na, uwi ka na.” She was crying. I could hear her cry. I could not even talk to her. I was glad that she missed me so much, but I felt sad at the same time, because I pity her.

 

At past 9:15, Lea texted me. I knew she was irritated. Her text messages go like these:

1.   Gud evng. My ngtxt sa akib. Kpatid daw ni Aila. Akala ko b wala syang kamg anak s Maynila?

2.   Sana hindi tau magkaproblmea dto, Froi, ha. Bka mamaya 2loy lng ito sa kptid nya. Bka cnbi lng papsok dto pero ilang araw lng, bka aalis din. Kausapin mo clang Mabuti. Thanks!

3.   Gsto n agad magkita cla eh. Hindi pa nga naming nkikita ang kpatid nya.

 

I ran out of load after I made one reply. I told het that I have just learned Arla’s whereabout this afternoon.

 

Carla Geoca, my collegiate classmate, texted me. She regarded me. Alas! I could not reply. I looked for an open store, but there was none. Michael Arevalo did not comply to my request of load.

 

 

 

February 3, 2009

 

At five-thirty, I texted Aila since it was past 11 pm, when Michael sent me load. It was 6:30 when she replied. She was waiting for the sundo.

 

I also texted Carla. Later, we were text-conversing. She has so many queries about our classmates, about me, about my family, and about my profession. I answered them all. I have also learned about her.

 

She’s married with 5-year-old and 2-year-old kids. And she was teaching in a private school in Calauag, Quezon.

 

I texted Aila about Aila. She confirmed that they were already at Zaragoza’s house, where Aila would serve. Then, I told Aila about lea’s text messages and worries. Aila replied, “Opo.” I also advised her to be perseverant and patient that all works are tough.

 

At quarter to eight, I was doing weeding in the rice field again. I did not even have eaten breakfast.

 

Many minutes later, Carla’s queries arrived through text. I promised her thar I would text her later. But when Mj texted me, I could not help but to reply. I was texting and weeding alternately.

 

Mj and I talked about Hanna’s cry last night, then Mama’s operation and Jano. I related to her our conversation this morning. My brother proposed the selling of parcel of lot in Polot. I knew it was not that easy, thus I agreed to Jano, in euphemism.

 

At ten-thirty, I was home. I was not supposed to go home yet, but due to the cut on my right thumb, I did. It hindered my work. Besides, I was so hungry.

 

After I ate brunch, I took a nap. I got up at past 12:30. Then I started conversing with Carla. We pursued regarding each other. I answered all her queries. I have promised her that I would organize our batch, so that we could join the RGCC Alumni Homecoming on May 28. At two-thirty, we quit texting, with a promise of continuing it.

 

After snack time, I concentrated in writing. I did not even review in Prof Ed 14, though we would have our midterm exam. Later, good thing, I have almost answered all questions.

 

I wrote again in the library after the exam. At past 7:30, Dichoso came in. We conversed while I was writing.

 

Carla is a nice text mate, but I must stop texting with her because I was running out of load. I wanted to save extra load for my other contacts.

 

She thanked me for being a nice text mate, as well, with the hope that it would not the last conversation of ours.

 

 

 

February 4, 2009

 

After having coffee, I washed the muddy bike, then I cleansed the fertilizer sacks. I did them in my initiative.

 

And since Papay Benson did not direct me to go to the rice field, I started writing. I did it in Aileen’s dining table, as usual. Nobody distracted me, except the text message from Leo, my friend in Polot.

 

I met him in the bus terminal last Monday. He asked for my contact numbers. I have learned that he was working in Valenzuela.

 

Auntie Vangie texted me, as well at 11:30 am. She told me that she extended Ayen’s contract because of pity. But she still needs another maid before Ayen leaves them in May or in June. I confirmed that I would give her the maid of her ideal.

 

I pursued writing after dishwashing. I played games first in the computer. However, at past one. My eyes sagged. I could not help, but retired upstairs. I got up at past 3:30 pm.

 

At 4:30 pm, I was already in school. I did write again in the library. It continued until 7:30. After supper, I was writing, too.

 

Before 10 pm, I have got Marjs’ contact numbers through Jonel, her close friend. I immediately texted her and gave her Carla’s number. I bade ‘Gudnyt’ after a few messages.

 

I texted Mj, asking her problem about her debt to Jhen, who needed the money for Shimi’s medicine. I also apologized for being busy. She did not reply.

 

Leo texted me. He was so horny! He was vocal and frank about his sexual feelings.

 

 

 

 

February 5, 2009

 

Last night, I dreamt of something realistic. I woke up from a very tight sleep. However, I was locked in the library. I looked outside. The campus was already deserted. Eight-thirty has passed. I wondered why I was there. I knew I went home before 9 pm. It alarmed me. I did not want to stay there overnight.

 

I woke up and realized that it was just a dream. I tried to think of its message. Do I still have to study harder to pass the LET? Or do I have to be cool? I still did not know. All I knew is that God has something to convey.

 

At past eight, Kuya Bambi and I went to the rice field. We did weeding and transplanting. It was the hardest day ever since I started doing them. My back and neck were aching. I never felt that way before.

 

At eleven-thirty, we were home. I was so hungry and tired, thus after lunch, I washed my feet and arms and changed my clothes and lied down. I tried to write and write, but I was so sleepy. Hence, I took a nap, after I notified Carla that the number, I gave her is not Marj’s number. I then gave the contact number of the latter.

 

At two-fifteen, I was already in the library. I was writing, while waiting for Ate Che and others. The former texted me that we would have a meeting at 2 pm, but she was late.

 

Ma’am Girado called me to give an impromptu report about Values, since we were going to start a new lesson, which was about ‘Teaching Values Education.’ I tackled the introduction. I did it nicely, yet it came out very funny to my co-Inseparables due to my examples and choice of words, which were double meaning.

 

Even when we were in the canteen, we talked and laughed about it. I joined with them until 5:30.

 

At 5 pm, Leo texted me again. One of his text messages said, “Syotain mo nga ako, khit kabit lng.” I committed since it was just in text.

 

Ats even-thirty, I pursued writing. There, I replied to Carla’s text: “Froi, ung no n bngay skn ex pla ni Marjs un. Ngse2los p su. Npgkamalan p aqng ikw. Grabe s kulet un. Pnagpi2litan Nyang aq u kya cguro iniwan ni Marjs. Makulet.”

 

She asked me about Mark until I was forced to say this: “Kung 22usin nga, ako ang niloko nila noon.” I also have told her that I was not the reason of their separation. In fact, I wanted to befriend with him to avoid any dispute.

 

Carla texted me again at past 8:30. She said that she was conversing with Marjs. And she quitted talking with me. But she gave me an info—Marjs is now a supervisor in SM. Wow! I was so glad for my ex-gf.

 

 

 

 

February 6, 2009

 

I did not want to work in the rice field today, so I hid from Papay Benson. The rainfall arrived later, which I thought would help me free form the task. It stopped after couples of minutes.

 

Before nine-thirty, I decided to research in municipal library. I was about to leave when I discovered the missing bike. That was when Papay Benson directed Kuya Bambi and I.

 

Without any remorse, I did my task.

 

At eleven-thirty, we were home. At least, I have been productive today.

 

After lunch, I researched on the PC. I also played games there when I got tired of writing. I stopped at past 3:30.

 

I bought Mj load before I took a bath. She acknowledged it immediately. Later she told me that she has not texted then because she was so ashamed to apologize. She then told me to text Jhen for her. It irritated me. I said, “Kaw na. Anu b yan!” She did not reply.

 

At four-thirty plus, I was already in the library. I helped in preparing Putalan and Arevalo’s materials in their demo. I enjoyed with their, I mean, I was glad to be with them, though I was supposed to be writing at that time.

 

Since Ma’am Golloso was absent again, I spent her period in the library. I researched. I gathered mathematical formulas and examples. It ended before 8:30.

 

I was home when Mj texted me. She told me that she already texted Jhen, but the latter did not reply. I proposed a way to pay her debt. However, Michael, her brother, was about to have a finished contract. He could not help her. Thus, I promised to give her the finder’s fee that Liezel Gustuir’s employer would give me. I just hope she would give me again.

 

Mj said I must have the money for myself. She would make a way. Wew! She was thoughtful. Yet, I still promised that I would send it to her especially if I did not need it.

 

At nine-thirty, Marjs and I conversed. It was a serious talk. It was so disappointing. She’s self-willed.

 

 

 

February 7, 2009

 

I had a chance to et up late because it is rainy day today. I just visited my bonsai trees while having coffee and sat in front of tv for a while. Then, I went back upstairs and study.

 

Flor texted me. Then I regarded Mama. She said, “Gnun p rn. Hntay k p rn.”

 

Ate Che invited me to jam in Ate Salve’s house this 3 pm. I confirmed my presence, not knowing that I would work in the rice field this afternoon.

 

After lunch, Kuya Bambi and I went to the field, despite bad weather. I was so sad. It was so disappointing. I thought I could be free today.

 

We started immediately. It was drizzling that time, but we still worked. I stopped many times to make replies to Carla’s text messages, and to hide from rain drops.

 

Carla and I talked about Marjs’ weird life and principle. I also made a proposal. I wanted to help Majs and her former husband to reconcile. I told Carla to text him.

 

At two-thirty, we went home. I have notified Ate Che that I could not be there on the agreed time. I reset it at 4 pm.

 

I took a rest first, then took a bath.

 

At past 4, I was already in the rendezvous. Only Ate Che and I would be there. Tina, Sharon, and Ate Celinne could not join us.

 

However, it did not hinder us. We still did the usual merriment—karaoke, drinking liquor, talking, and laughing together. But Ate Salve’s husband joined. It was the first time. We two drank liquor. Ate Che and Ate Salve were having only juice drink.

 

Kuya let me sing. I almost dominated the mic and the moment. At first, it was intimidating, but when the spirit of liquor penetrated me, I was so vocal already. I found myself asking Kuya questions. Until it came to the moment when I have to open some part of myself. They were absolutely shocked by my revelation. Comments came out from their mouth. Yet I was strong-willed to my principle.

 

Kuya was interrogating me. The two women were defiant. Thus, it made me wept. It was a quick one, but it was not hidden to them. I just stopped when Kuya talked about his life and hardships in life. He just wanted to tell me that he has more miserable life than me before he attained their state of life now.

 

Despite of what happened, I enjoyed that jamming with them. I have built another companionship.

 

Before I left Jardin’s home, I thanked, and I apologized to Kuya. I also assured him that we could often be there, and he made a nice response.

 

I was home at 10:45 pm. Good thing, Mama Leling was still awake, Papay Benson, as well. I immediately went upstairs. I was so happy. I did not regret for spending P75 today. I could not pay my happiness. I also did not regret the revelation I made. At least, they have learned facts from me and my past, my family, and my kalokohan.

 

 

 

 

February 8, 2009

 

After breakfast, Kuya Bambi and I went to the rice field. It was 8 when we got there. We started immediately. There was no rain, but the sun shone terribly. It was so exhausting. Kuya Bambi gave up early at 9:45. But I suggested to rest first before we go home because Papay Benson might reprimand us for going back home too early. So, we did for 20 minutes. We were home at 10:30.

 

I was so tired, thus I lied down though my hands and feet were still muddy. I let Kuya Bambi cooked the fish. I just got up at 11:30 to take a bath.

 

After taking a bath, I reorganized my stuffs—clothes, books, and other knick-knacks because Eking had learned to open my mini-drawer. The toy, like the one I asked and given by Ate Ningning was gone. I did not like it to happen again. My things and belongings are very important to me. No one is authorized to touch them.

 

I tried to nap at 12:30, but it was too hot upstairs. I could not sleep. Plus, an applicant came in. I had to interview her.

Later, at 1:30, Auntie Vangie texted me. She said, “Helo Froi nkatxt q p lng c Jano Nagkaintindihan n kmi 2ngkol sa operation n Mama u, sbi niya tlg ikaw pla inaantay kc hnd nga pwd cla mag-aabsent s work, lam u n mid din tlga income. So sbi q cge wait n lng muna sau, by April p sked n ntin agad. Ok? Aq n ngtxt k Jano knina kc hnd q n maantay magkusa sya nhi2ya e.”

 

I immediately bought load and made a reply. I said, it’s okay. Then, I told her that my LET will be on April 5 and my vacation starts on March 15. She then replied, agreeing on me. She would choose the March schedule. She also told me that Tito Joe, Lolo Aton, and Lola Banday visited Mama, after they visited Auntie Belen.

 

At two-thirty, Mj texted me. She told me that only her and Zj were left in the house. They went to Boso-Boso. I also told her about the wounds I got from a week, working in the rice field.

 

I soked my clothes.

 

Carla and I texted at 4. We talked about Marjs again. I told her that I would not text Marjs again.

 

At four-thirty, I was about to go to Bulasu so that I could discuss the contents of the compiled modules of Ate Quennie that she lent me, however they were going to the market. So, I went back home. I used the computer instead. I played offline games there until six-thirty. Then, I helped in cooking.

 

At eight-thirty, I texted Padi Glenn. I asked him if he has a date on February 14 and proposed to him a group date, since Irene Dreu wanted a gimmick. I also told it to Amy.

 

At nine, I finished personalizing the Valentine cards. I made four cards—one for Ate Che, one for Ate Salve, one for Sha, and one for Tina. This is a sign of my friendship with them. Ate Che has given us valentine cards on February 5. I forgot to make one for Florenil, thus I quickly made another for her.

 

Padi Glenn replied but he could not leave in the clinic that day. So, I would tell girls about it. If they want to do it in the clinic or not.

 

Irene responded. She said that she texted Amy days ago about it, but the latter suggested a get-together on her birthday—February 27. So, I let them talk and set the time and venue.

 

Carla texted and forwarded Marjs’ text SMS about me. I have learned that it was really my fault why she frequently changes cell phone numbers. Thus, I said, “Kasalanan q pla… Pkisabi s knya, sori! Wag n cia mgpalit ng sim… from now on, wla n mangungulit s knya.”

 

 

 

 

February 9, 2009

 

I got up early. It was 6:30. I started handwashing my clothes that I soaked yesterday. I also shredded a coconut and extracted it.

 

Before I went upstairs to read, I soaked first the colored clothes of mine.

 

At 8 am, I was done hanging the machine-dried clothes. I then went back upstairs and hoped I would not be directed by Papay Benson. So, before he could, I went to Bulan Municipal Public Library at past 8:30. I researched there.

 

At eleven-thirty, I was already home.

 

After dishwashing, I stayed upstairs. I took a nap, I read, and wrote.

 

At past 3:30. I was already in my uniform. I went first to Dr. Can’s clinic to give my research to Padi Glenn. He also returned my reviewer and lent me his.

 

At four-thirty, Aprilroz disturbed my review. She asked for help in posting her materials on her demo this afternoon.

 

I got only 82% in Prof Ed’s midterm exam, but it was okay. I was still on the top ten. Dichoso got the highest score. She got 93%. Next time, I will be very good in a Cloze test.

 

I pursued reviewing in the library after my class and did it before I sleep at home.

 

 

 

 

February 10, 2009

Minutes after I took hot drink, I started reviewing. It was 7 am. I knew I would not be occupied in the rice field. I also did not mind of household chores. I was doing it in Aileen’s dining table, but there was no musical background.

 

At twelve-thirty, applicant with her mother and sister- disrupted my studying moment. Yet I gladly accommodated her. I texted Liezl that I liked the lady applicant. Thus, Rona, the employer talked to her. Later, we talked about the money she would send for the employee’s fare and vale.

 

At past 2, I took a bath. I did it very fast.

 

I distributed the personalized Valentine cards to them during Ma’am Girado’s period. They thanked me.

 

Sharon asked for my tutorial help in my vacant period. It was after Gertrude Adamos, my demo-teacher-partner and I finalized the lesson plan assigned to us. We divided it.

 

Ma’am Enolva had a resource person in her period. She invited Jonnie/Junie (Whatever!), the very first mobile teacher in Bulan. He tackled about Alternative Learning System (ALS).

 

I have learned a lot from a witty resource person. He explained well the Basic Literacy and A&E Programs of ALS, which are the answers to my questions in mind. This information would be helpful in my novel, Dumb Found. He also inspired me to become an implementor/instructional manager or facilitator.

 

From past 7 to 8:25, I was in the library. I did an extensive review. I focused on Prof. Ed. I did not even text or reply with Mj, but without intention of making her worried.

 

Outside, I was hailed by Oliver, my former classmate. I got irritated when he asked why I was still studying. Plus, I heard he said, “Gurang ka na.” But then he told me that he’s planning to earn units, as well in PNU. I did not just mind it. I however talked to him and answered all his queries until I had to ride on my service vehicle.

 

When I got home, I texted Mj. I told her that I just got home, and I have been busy all day. She then sarcastically replied: “Bkt exam nu b uli?” as if she did not know that I was scheduled to take LET.

 

I replied telling her the scope of our exam. Later, I ran out of load.

 

 

 

 

February 11, 2009

 

I got up at 7 to drink coffee. I did it upstairs while planning the making of my materials in our upcoming demonstration lesson in Prof Ed 10. I also started making Bingo cards (letters, not numbers? I also borrowed books which has pictures of animals.

 

Thirty minutes before my first period class, I was writing in the library. I bought load there because Rona, the employer, texted me. She was asking for the account number so that she could send the money. I promised to give it to her tomorrow.

 

I then texted Mj. I related to her about my activities. Then, her reply saddened me. She said that she’s going to Tita Lo’s house to ask milk. I have learned that she has asked only two--- good for two bottles. I pity my children. But then, Mj did not demand from me. She instead thought for my welfare.

 

Ats even-thirty, I was text-conversing with my cute cousin, Klyn. She was also registered for April 5, 2009 LET. We talked about importance of review. Later, she has learned about Mama’s blindness.

 

Since Aprilroz borrowed the reviewer of Padi Glenn, I had nothing to do tonight. Hence, I drew pictures of turtle, rabbit, frog, deer, etc. and cut out some pictures that I need in our demo lesson.

 

Before I sleep, I texted Leo. I have learned that their company, where he’s working, is in the verge of disability. He might lose a job.

 

I closed my eyes at 11 pm after I thanked God and asked Him for blessings and guidance.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Paano Sumulat ng Lathalain? #2

 Madali lang. Para ka lang nagbilang ng isa hanggang siyam.   Una, isulat mo ang unang talata. Ang unang talata ay tinatawag na ‘The Lea...