Si Totong Saklay

“Lumilipad na naman ‘yang isip mo, Totong!” bulyaw ng ama sa katorse anyos na anak, habang ito’y nakapangalumbaba sa may bintana. “Pumarini ka na nga’t tulungan mo ang nanay mo. Magsalok ka ng tubig. “Puro ka pantasya. Sa buhay nating ganito at sa kalagayan mong ‘yan, imposible na.”

Sanay na si Totong sa masasakit na salita ng ama. Hindi na iyon tumatalab sa manhid niyang puso. Totoo naman, e. Nagpapantasya lamang siya. Imposible ang mga pangarap niya. Ni hindi nga siya nakatuntong sa Kinder. Bukod sa napakalayo ng eskuwelahan, wala pang yayakag sa kanya. Hindi siya maaaring ihatid-sundo ng kanyang ina, lalo na ng kanyang ama. Mas pinili na lamang niyang mamalagi sa bintana, tumanaw sa kabukiran o ‘di kaya’y magtampisaw sa ilog at umakyat sa taas ng talon, at makipag-usap sa kalikasan.

Pinagmasdan niya ang kanyang ama, mula sa bintana habang ito ay naghahanda sa pag-alis. Isinukbit na nito ang kanyang bag, na kinapapalooban ng baon, tubig, itak, hasaan, bimpo,  ekstrang damit, at iba pa. Natanaw naman niya sa bakuran ang dalawang maliliit na kapatid na naglalaro ng lupa at ang inang naglalaba malapit sa balon.

Malayo na ang kanyang ama, nang isang bagay ang biglang pumasok sa kanyang utak. Dali-dali, ngunit maingat siyang bumaba. Nasanay na siyang maglakad gamit ang saklay sa kanyang braso at ibalanse ang maikli, baliko, at maliit na kanang paa.

“Nay, hindi po kita matutulungang magsalok ng tubig ngayon,” masiglang sabi ni Totong.

Bahagyang nagulat ang ina, lalo na’t hindi siya sanay na nakikita ang anak na nakangiti at masigla. “Sige lang, ‘nak. Wala naman ang tatay mo.”

“Salamat po!” Mabilis siyang lumabas sa kanilang bakuran.

“Totong, saan ka ba pupunta?” sigaw na tanong ng ina.

“Kuya Totong!” halos magkasabay namang tawag ng kanyang mga kapatid. Humabol pa ang mga ito hanggang sa tarangkahan. Umiyak pa ang bunso, habang tumatawag. Pero, tila kay bilis na nakalayo si Totong.

Ang pook na kinalakhan ni Totong ay malayo sa kabihasnan. Tanging ang mga huni ng mga ibon, ang mga pagaspas ng mga dahon tuwing iihip ang mahinhing hangin, at ang mga lagaslas ng tubig sa talon ang tanging mga ingay na kanyang naririnig. Kabisado na rin niya ang pasikot-sikot sa kagubatan. Naging kaibigan niya na rin halos ang mga hayop at insekto sa kanilang paligid. Nakakausap niya rin ang mga ito, gaya ng napapakinggan niya sa radyo.

Ngayong araw, muli niyang tinungo ang itaas ng talon. Gamay na niyang akyatin ito,sa kabila ng mga malalaking bato. Marahil ay naging ehersisyo na niya ang pag-akyat doon, kung saan nakakahinga siya, nakakalimot, at napapalipad ang isipan.

Mula doon, tinanaw niya ang paligid ng talon. Tanaw na tanaw niya ang mga natataasang puno, na ikinukubli ang malalayang ibon doon.

            Dumukwang siya sa puting tubig na bumabagsak sa talon. Napuno ng ligaya ang puso niya sa tila musikang tunog niyon at mahika ng tubig, habang ito ay nagiging asul na agos patungo sa ilog na siyang nagsusuplay ng kuryente sa kanayunan. Umupo siya sa batong hindi inaagusan ng tubig.

"Nay, maganda po ba ang  Maynila? Masarap po bang tumira doon?" Naalala niya nang minsang itanong niya sa kanyang ina. Nuwebe anyos pa lamang siya noon.

Hindi agad nakapagsalita ang ina. Hinawi niya muna ang buhok ng anak. "Sa tulad natin, isang paraiso ang Maynila."

"Paraiso?" bulalas niya. Nanlaki pa ang mga mata. "E, 'di... maganda po doon? Pupunta po ako doon paglaki ko."

Bahagyang tumango lang ang ina niya, saka ipinagpatuloy ang pagpapaligo sa kanya.

Hinubad niya ang kanyang manipis, nangingitim, gula-galanit nang damit. Nalantad ang kanyang manipis na katawan, na hindi umakma sa kanyang edad. Mapagkakamalan siyang sampung taong gulang pa lamang.

Gaya ng madalas nilang gawin magkakapatid, isinuot ni Totong ang kanyang damit sa ulo na animo’y isa siyang ninja. Saka, marahan niyang itinukod ang kanyang saklay at dinipa ang kaliwang braso. Sa una’y nanginginig ang kanyang katawan, ngunit unti-unti niya itong nabalanse.

“Kaibigang Hangin… ako’y iyong iduyan at dalhin kung saan man. Nais kong maging malaya… malaya sa sakit, pagdurusa, at kalungkutan… ” malakas na tawag ni Totong, kasabay ng pag-ihip ng malamig at mahalimuyak na hangin. “Mga kaibigan kong ibon… ako’y inyong ilipad. Ako’y inyong itakas sa mundo ng kapighatian. Nais kong makawala sa hawla ng kawalang-halaga!” Nagsiliparan ang mga namumungad na ibon sa kagubatan. Tumingala si Totoong sa langit. “Panginoon, gamitin Niyo po ako. Nais kong maging malaya at magkaroon ng makabuluhang buhay!” Ipinikit niya ang kanyang mga mata at marahang inangat ang kanyang saklay. Kasabay ng pagtaas niya ng kanyang kamay ang pagtaas ng kanyang saklay. “Salamat  po, O, Diyos!”

Hindi niya nakita kung paanong ang mga ibon ay bumuo ng hugis kamay ng Diyos, ngunit naramdaman niya ang hanging yumakap sa kanya.

Puspos ng luha ng kaligayahan ang mga mata ni Totong. Naramdaman niyang nagpantay ang kanyang mga paa. “Salamat po!” pabulong niyang sambit habang ibinababa niya ang kanyang mga kamay.

Umawit ng pagbubunyi ang mga ibon sa kanyang palibot, tila sinasabi nilang “Kaya mo ‘yan, Totong!”

“Salamat, mga kaibigan!” Pagkuwa’y inihagis niya sa tubig ang kanyang saklay. Pinagmasdan niya ang dahan-dahan nitong pagbagsak at pagkawala sa tubig. Pagkatapos, maingat siyang tumalikod at naglahad ng mga kamay. “Malaya na ako!” sigaw niya. “Malaya na ako!” At saka siya nagpatihulog sa talon.

Sa isang burol, naroon si Mang Edung, ama ni Totong, na nagbubungkal ng lupa na pagtatamnan niya ng kamote, gabi, at kamoteng-kahoy. Ito ang ikinabubuhay ng kanilang pamilya.

Sa himpapawid naman ay matatanaw ang isang pambihirang nilalang, na animo’y ibon na tinuturuan pa lamang lumipad ng kanyang mga magulang. Umikot-ikot ito sa ulap. Pumaimbulog. At, tuluyan itong nilayuan ng mga ibon, sapagkat natuto na siyang lumipad, sa pamamagitan lamang ng pagtaas ng saklay niya.

Mula sa himpapawid, kitang-kita niya ang papalapit na kobra sa likod ni Mang Edung. Sa kanyang mata, nagtila dambulaha ito, na handa nang lamunin nang buo ang kanyang ama. Kaya, hindi siya nag-aksaya ng sandali. Dumaluyong siya pababa at hinataw nang hinataw ang halimaw.

Nang mapirat ni Totong ang ulo ng kobra, saka lamang siya napansin ng ama. “Anong ginagawa mo dito?” galit na tanong ng ama.

“A… e…” Gusto sana niyang ipaliwanag ang nangyari, ngunit bigla na lamang naglaho ang kobra sa kanyang paningin. “Gusto ko po kayong tulungan…”

Sarkastikong tumawa ang kanyang ama. “Inutil ka! Wala kang maitutulong sa akin. Mabuti pang umuwi ka na, bago pa kita mahampas nitong asarol ko. Hala, sige, uwi na! Damuhong ito, ang lakas ng loob magpresenta. Inunat mo muna ‘yang pilantod mo!”

Umagos ang mga luha ni Totong habang lumalayo sa ama. Kahit kailan hindi nga mapapansin nito ang kanyang halaga.

“Marissa, nasaan na ba ang anak mo? Paigiban mo nga itong tapayan natin at walang magamit panghugas. Magluluto na ako...” ani Mang Edung sa asawa, habang nagtatahip ito ng bigas.

“Si Totong? Kaninang umaga pa umalis. Akala ko nga’y pumunta sa’yo.”

Hindi umimik si Mang Edung. Hindi naman nito nakitaan ng pangamba ang asawa. Kaya lang, nang dumilim na’y wala pa ang kanilang anak. Ang mga kapatid na ang naghahanap kay Totong.

“Huwag kayong mag-alala… Matapang at malakas ang Kuya Totong niyo. Hindi siya matatakutin sa dilim,” pinakalma ng ina ng mga damdamin ng mga kapatid. “Sige na, buksan mo na ang radyo, Nognog. Makinig na tayo sa balita…”

Tumalima na ang pangalawang anak, saka bumalik sa pagmasid sa gamugamong palipad-lipad sa gasera.

“Nay, kapag nawalan po ba ng pakpak ang gamugamo, makakalipad pa rin siya?” inosenteng tanong ni Nognog.

Napangiti muna si Aling Marissa. “Hindi na. Kailangan muna siyang magkapakpak uli para makalipad…”

Nalungkot si Nognog. “Hindi pala matutupad ni Kuya ang pangarap niya…”

Napasulyap ang ina sa anak. Pabulong lamang iyon, subalit malinaw na malinaw ang dating niyon sa kanyang pandinig. Ngayon lamang siya nag-alala sa kanyang panganay na anak.

“Namataan kaninang hapon ang isang batang may saklay na nakipaglaban sa mga lalaking nagtatapon ng basura sa Ilog Pasig. Para sa mga detalye, narito si Dick Romanes, Nag-uulat…” Natigilan si Aling Marissa. Pinatigil niya ang mga anak sa pagkilos at pagsasalita.

“Narito ako ngayon sa isang bahagi ng Ilog Pasig upang kapanayamin ang isang residente na nakakita sa pangyayari. Magandang gabi, Ginoong Andres! Ano po ba ang nakita ninyo kanina?” sabi ng reporter.

“Kitang-kita ko po ang isang bata. Nakatakip ang mukha ng kanyang baro. Parang ninja. Galing po siya sa kalawakan. Opo. Nakakalipad po siya. Sa maniwala po kayo, sa hindi, pinaghahampas niya po ang mga lalaking nagtatapon ng basura. May mga patay na hayop pong kasama doon. Hindi po siya pilay, pero gamit niya po ang isang saklay…”

“Maraming salamat,Ginoong Andres. Patuloy na iniimbestigahan ng mga otoridad ang nasabing phenomena. Ito ang Radyo Manila Ngayon! Dick Ramones. Balik sa’yo, Trina.”

“Diyos ko… Diyos ko,” sambit ni Aling Marissa. Tinungo niya ang bintana at tinanaw ang kadiliman ng gabi sa bakuran. Umaasa siyang parating na si Totong. Nakita ni Mang Edung ang pag-aalala ng asawa sa anak. Tila nabiyak ang puso niya. Marahil ay dinamdam ni Totong ang kalabisan ng kanyang mga salita kanina sa taniman.

Hindi nakatulog ng mag-asawa sa hindi pag-uwi ni Totong.

“Mang Edung, ilabas niyo ang anak niyong pilantod ngayon din!” Isang malakas na tawag ang gumising sa mag-anak. Mataas na ang araw ng mga oras na iyon.

SInilip ni Mang Edung ang tumatawag at nakita niya si Ka Oka, ang kilalang lider ng mga illegal loggers sa kanilang lugar, na naninirahan sa nayon. Nahintatakutan siyang pumanaog.

“Bakit niyo po hinahanap ang anak ko?” Nangangatal ang boses ng ama. Mas lalo siyang lumiit nang palibutan siya ng malalaking lalaki na kasama ni Ka Oka.

Kinuwelyuhan siya ni Ka Oka. “Ilalabas mo ba ang anak mo o gagawin ko kayong troso?”

“W-wala po dito ang anak ko. Ano po bang kasalanan niya sa inyo?”

“Diyos ko! Ka Oka, bakit po?” tanong ni Aling Marissa, habang natatakot na lumapit sa asawa. “Huwag niyo pong saktan ang asawa ko.”

Nag-iiyakan na ang mga bata sa loob ng bahay, kaya sumenyas na si Ka Oka sa dalawang malalaking lalaki na may sukbit na baril. Inihagis naman niya sa lupa si Mang Edung. Sinipa pa siya sa sikmura, dahilan upang mamilipit siya sa sakit.

“Tama na, Ka Oka. Walang kaming ginagawang masama sa inyo!” Tinulungan niya ang asawa.

“Wala? Hindi mo ba alam ang ginawa ng pilantod mong anak?”

“Kahapon pa siya wala rito. Kami nga’y nag-alala magdamag dahil hindi siya umuwi…” paliwanag ni Aling Marissa.

“Boss, negative…” sabi ng isang lalaki mula sa tirahan ng mag-anak.

Kumakawag-kawag at umiiyak naman ang magkapatid dahil hila-hila sila ng isa pang lalaki. At nang mainis ito, isa-isang nakatikim ng malalakas na batok ang mga bata, dahilan upang matumba ito. Hindi malaman ng inang puspos na luha, kung sino ang unang itatayo.

“Kulang pa ‘yan sa perwisyong dinulot ng anak niyo sa negosyo ko!” sambit ni Ka Oka, na animo’y mabangis na hayop. Hiningi niya ang baril sa alipores at tinutukan isa-isa ang pamilya ni Totong. “Ngayon, sasabihin niyo ba kung nasaan siya o hindi?”

“Maawa ka na po, Ka Oka. Anuman ang pagkakamali ni Totong, sana mapatawad mo siya…”

“Boss, ang bata!” bulalas ng lalaki, na itinuturo ang nilalang na lumilipad.

Bago pa nakita ni ka Oka si Totong mula sa himapapwid, nahampas na siya ng saklay nito. Mabilis din niyang pinagpapalo ang dalawang lalaki hanggang hindi na makagulapay pa.

“Ako ba ang hinahanap niyo? Ako si Totong Saklay, ang tagapagligtas ng kapaligiran. Nararapat lamang kayong maparusahan upang hindi na pamarisan.”

Nagtakbuhan ang mga lalaki, naiwang iika-ika si Ka Oka. Hindi naman makapaniwala ang mga magulang at kapatid ni Totong sa nakita nilang katapangan at kakayahan nitong makipaglaban at lumipad.

Malayo na ang natakbo ni Ka Oka, nang lapitan ni Mang Edung si Totong. “Anak, patawad. Hindi ko sinasadya. Maraming salamat!” Niyakap niya nang mahigpit ang anak.

Ramdam ni Totong ang pagyugyog ng mga balikat ng ama.

“Kuya, Kuya…” magkapanabayan naman ang paglapit ng kapatid niya.

“Nakakalipad ka na, Kuya. Ang galing ng kuya namin!” anang pangalawa.

“Hindi ka na pilay, Kuya?’ tanong naman ng bunso.

Nagkatawanan ang mag-anak.