Ang Alamat ng Mangga

Maraming taon na ang nakalipas, namumuno si Datu Ramot sa isang malaking barangay. Bantog siya sa pagiging malupit at maramot.

 

“Bawal kayong magpahinga sa oras ng trabaho!” madalas niyang singhal sa mga tauhan sa prutasan.

 

At kadalasan, pinagbabawalan pa ni Datu Ramot ang mga ito na pumitas ng mga prutas, anomang oras na gustuhin nila. Pinarurusahan niya ang sinomang lumabag sa kaniyang kautusan.

 

“Hayaan na natin silang pumitas ng mga prutas. Marami naman kung mamunga ang mga puno. Hindi tayo mauubusan, at siguradong marami tayong madadala sa daungan para sa kalakalan,” masuyong sabi ni Dayang Manggay, ang butihing maybahay ng datu.

 

“Hindi maaari!” sigaw ni Datu Ramot. “Kapag ginawa natin iyan, aabusihin tayo ng mga iyan.”

 

“Subalit ang mga prutas na kanilang nakakain sa ating prutasan ay naghahatid sa kanila ng ngiti sa kanilang mga labi. Ayaw mo ba ng maligaya ang ating nasasakupan?”

 

“Ayaw ko! Hindi ako naging datu upang bigyan sila ng kalayaan at karapatang lumigaya. Mga alipin lang natin sila!”

 

Umiiyak ang puso ni Dayang Manggay na tumalikod sa kaniyang asawa. Labis ang pagmamalasakit niya sa mga tao, kaya nag-isip siya ng paraan kung paano niya matutulungan ang mga nasasakupan.

 

Isang hapon, nagtungo siya nang palihim sa prutasan. Naabutan niya roon ang matandang babae. Hirap na hirap itong nanunungkit ng mga bubot pang bungang-kahoy.

 

Masiglang bumati ang dayang. “Magandang araw po, Lola. Nais niyo po bang kumain ng prutas na iyan, kahit hilaw at maasim pa?”

 

“Oo sana, iha, pero hindi ko na kayang umakyat, at hindi rin kayang abutin nitong tungkod ko.”

 

“Sige, tutulungan ko po kayo.” Hiniram ni Dayang Manggay ang tungkod ng matanda, saka maingat na sinungkit niya ang pinakamababang kumpol ng mga prutas.

 

“Maraming salamat, iha! Napakabusilak naman ng puso mo.”

 

“Naku, wala po iyon. Nais ko lang pong magbigay ng kasiyahan sa lahat, sa pamamagitan ng mga puno ito at ng mga prutas nito.” Pagkatapos niyon, naikuwento ng dayang ang tungkol sa kalupitan ng datu.

 

“Malupit at maramot ang datu. Kailangan siyang parusahan nang matindi!” sabi ng matanda.

 

“Hindi ko kailanman nanaisin iyon sa aking asawa. Alam kong may paraan pa. Hangad ko ang pagbabago niya para manumbalik ang sigla at saya ng mga tauhan namin.”

 

“Mabuting tao ka, Dayang Manggay. Hayaan mong tulungan kita.” Inilabas ng matanda mula sa isang lukbot ang isang malaking binhi. “Itanim mo ito sa lugar na hindi makikita ng datu. Alagaan mo nang mabuti upang mabilis mamunga, at nang sa gayon ay mapasaya mo na ang mga tao.”

 

Tinanggap ni Dayang Manggay ang binhi. “Maraming salamat po! Ito na ang kasagutan sa aking problema.”

 

Nang araw ding iyon, itinanim ni Dayang Manggay ang binhi. At inalagaan niya iyon nang mabuti hanggang ang puno ay namunga ng masasarap at matatamis na dilaw na prutas.

 

Labis ang kasiyahan ng mga tao sa mga prutas. Hindi matapos-tapos ang pasasalamat ng mga ito sa dayang.

 

“Lapastangan!” sigaw ni Datu Ramot. “Mga timawa, dakpin at parusahan ang dayang!”

 

Agad nagsikilos ang mga kawal ng datu.

 

“Maawa ka, mahal na datu,” pakiusap ni Dayang Manggay. “Ang hangad ko lang naman ang mapasaya ang mga tao natin sa pamamagitan ng mga prutas ng punong itinanim ko.”

 

“Isang malaking kataksilan ang ginawa mo, mahal kong dayang. Kaya tanggapin mo ang kalupitan ko!”

 

Nag-alsa ang kalooban ng mga taong nagmamahal kay Dayang Manggay. Malakas ang loob na pumagitna ang isa sa mga tauhan.

 

“Mahal na Datu Ramot, alam kong mabuting tao ka. Bakit hindi mo muna tikman ang bunga ng punong iyan, bago mo parusahan ang iyong dayang,” mahinahong sabi nito.

 

“Para ano pa? Wala na sa akin ang katapatan ng aking dayang,” malungkot na saad ng datu.

 

“Hindi totoo iyan, Datu Ramot! Ako ang higit na nagmamahal at nag-uunawa sa ‘yo. Pinakiusapan ko nang taimtim ang mga tauhan natin na huwag silang mag-aklas laban sa ‘yo. At sa halip, tulungan akong alagaan ang prutasan, gayundin ang punong ito upang patuloy tayong umani ng mga prutas.”

 

“Totoo po iyan, mahal na datu!” sang-ayon ng matandang lalaki. “Dahil sa punong ito, nagkakaisa kami. Ang pagmamahal namin sa ating kabuhayan ang dahilan kung bakit patuloy kaming sumusunod sa mga kautusan mo.”

 

“Huwag mong parurusahan si Dayang Manggay!” sigaw pa ng isa pa.

 

Sabay-sabay na sumigaw ang lahat. “Pakawalan ninyo ang dayang!”

 

Paglipas ng ilang sandali, tahimik na pumitas si Datu Ramot ng isang hinog na bunga ng puno. Bakas sa mukha nito ang pagkamangha. Noon lamang siya nakakita ng ganoong prutas, kaya wala sa loob na binalatan niya iyon.

 

“Ang bango!” bulalas ng datu. Hindi na nito napigilan ang sarili. Sabik itong kumagat ito sa laman ng prutas. Ilang saglit pa, nagdeklara na ang datu. “Palayain ang aking mahal na dayang!”

 

Masayang nagpalakpakan ang balana. Nasisiyahang nagpasalamat si Dayang Manggay sa mga tao, at sa kaniyang asawa.

 

“Napakatamis at napakasarap ng prutas na ito! Magtanim pa tayo ng maraming binhi nito sa ating mga lupain upang palagi na tayong masaya at nagkakaisa,” matapat na utos ng datu.

 

Simula noon, naging mabuting datu na si Datu Ramot. Pinangalanan nilang ‘mangga’ ang puno at prutas na iyon. Naging simbolo rin ang mangga ng pagmamahalan at pagkakaisa sa kanilang barangay, at naging bahagi sa lahat ng masasaya at mahahalagang pagdiriwang tulad ng kasal, binyag, pag-aani, at iba pa.