Pag-ibig sa Tamang Panahon

            "Magandang hapon po," bati ni Ma’am Serrano sa may-ari ng barumbarong.

           

            "Magandang hapon din," turan ng ale. Nataranta ito kung paano itatabi ang mga nakaharang na batya, timba, at mga basang damit.

 

            "Kayo po ba ang magulang ni Angelo?"

 

            "Opo, Ma’am! Naku, pasensiya na po. Hindi na po siya nakakapasok. Sinama kasi siya ng ama niya sa ginagawang building diyan."

 

            Alam ni Ma’am Serrano ang tinutukoy ng ina ni Angelo, kaya pagkatapos niyang magpaalam, tinungo niya ang underconstruction na condominium.

 

            Bilang guro ng ALS, kailangan niyang mahikayat si Angelo na ipagpatuloy nito ang pagpasok, lalo na't sa dalawang beses na pagpasok ng estudyante ay nakitaan na niya ito ng determinasyon at katalinuhan. Nanghihinayang siya.

 

            "Sir, good afternoon po!" nakangiting bati ni Ma’am Serrano sa bigotilyong security guard ng construction site.

 

            "Good afternoon, Miss!" nakangising bati ng sikyu.

 

            "May hinahanap po ako. Si Angelo Corrales. Puwede po ba siyang makausap?"

 

            Tumawa muna ang sikyu. "Miss, sa dami ng trabahador dito, hindi ko kilala ang hinahanap mo. Nandito naman ako." Kumindat pa ito at binasa ang mga labi.

 

            Naaasar man, hindi siya nagpahalata. "Sir, anong oras po ba ang uwian nila?"

 

            "Uwian? Boyfriend mo ba siya o asawa?" Tiningnan nito si Ma’am Serrano, mula mukha hanggang dibdib.

 

            "Teacher niya po ako. Dalawang Sabado na po kasi siyang absent."

 

            Tila napahiya ang manyakis na sikyu. Tumingala ito sa building. "Sorry, Ma’am... Hindi ko po alam kung mag-o-overtime sila o hindi."

 

            Nalungkot si Ma’am Serrano.

           

            "Pero, Ma’am, kung walang OT ngayon, pauwi na ang mga trabahador. Alas-singko na, e." Medyo naging pormal na ang pananalita ng guwardiya.

 

            Magpapaalam na sana si Ma’am Serrano, nang marinig at makita niya ang mga parating na construction workers. Natuwa siya.

 

            "Ma’am, labasan na pala sila. Sana nandiyan ang estudyante mo."

 

            "Sana nga." Ngumiti siya, saka pumuwesto siya sa gilid ng guard house.

 

            Bawat palabas na empleyado ay napapatingin sa kaniya. Ang iba ay may mga positive side comments pa. Nahiya tuloy siya.

 

            "Ma’am!" Narinig na niya ang malakas na boses ni Angelo.

 

            Nginitian niya ang estudyante. "Pinuntahan kita sa bahay ninyo. Nandito ka pala."

 

            Nahiya si Angelo sa pagharap sa guro. Itinapon nga niya ang kasisindi lamang na sigarilyo. Pinagpagan pa niya ang kaniyang maalikabok na uniporme. "Ma’am, sorry po kung napasugod pa kayo... Doon po tayo."

 

            Bago tumalikod si Ma’am Serrano, sumenyas muna siya sa sikyu. Nagpasalamat siya. Kumaway at ngumiti naman ang guwardiya at tila kinilig pa ang mga mata.

 

            "Si Papa ko pala. Pa, si Ma’am Serrano po... Siya po ang naikukuwento ko sa inyo," pakilala ni Angelo sa dalawa.

 

            Kagyat na napaisip ang guro. Naikukuwento, tanong niya sa isip niya. "Magandang hapon po, 'Tay!" Mabilis na nagmano si Ma’am Serrano.

 

            Tila naalangan pa ang ama, nang abutin ang kamay ng guro. "Magandang hapon po, Ma’am. Pasensiya ka na po rito sa anak ko, e, kailangan daw niyang kumayod."

 

            "Naunawaan ko po, kaya nga po ako nandito ako para..."

 

            "A, Pa, puwedeng mauna na po kayo?" sabad na tanong ni Angelo sa ama. Napakamot pa siya sa ulo.

 

            Pumayag naman ang ama at agad na nagpaalam sa dalawa. Sinundan naman nila ng tanaw ang ama.

 

            "Angelo, kailangan mong pumasok next week," simula ni Ma’am Serrano habang naglalakad na sila pauwi.

 

            "Angelo, hayop, a! Saan ang date niyo?" biro ng katrabaho niya na nasa kanilang likuran, kasama pa ang tatlo.

 

            Napangiti at napakamot muna si Angelo. "Sssh. Si Ma’am Serrano."

 

            "Hi, Ma’am!" bati ng kausap ni Angelo.

 

            Nagtawanan na lamang sila. Pagkatapos, nauna na sa paglakad ang mga iyon. Natahimik namang bigla si Angelo.

 

            "Angelo, humahanga ako sa determinasyon mong makatapos. Noong una pa lamang kitang makita, alam ko, makakapasa at makakatapos ka."

           

            "Salamat po, Ma’am... pero hindi ko na po yata kayang maipagpatuloy."

 

            Huminto si Ma’am Serrano. Napalunok. "Sabi mo, gusto mong maging pulis. Sa palagay mo, makakamit mo ang pangarap mo kapag sumuko ka?"

 

            Hinarap ni Angelo ang guro, ngunit agad ding yumuko. "Ma’am, suntok sa buwan ang pangarap ko. Sa kalagayan ng buhay namin, mas gugustuhin ko na lang maghanapbuhay kaysa mag-aral. Ma’am, tama na po ako sa ganito."

 

            "Walang masama sa trabaho mo. Marangal `yan. Kaya lang, mas maganda sana kapag nakatapos ka. Hindi naman mahirap maabot ang pangarap mo. Determinasyon lang. Tiyaga. Inspirasyon. Nariyan ang pamilya mo. Gawin mo silang inspirasyon. O kaya ang girlfriend mo."

 

            Napangiti na si Angelo. "Kung inspirasyon lang po, Ma’am... punong-puno ako niyan. Pero, girlfriend... imposible, Ma’am. Masasaktan lang ako, Ma’am. Wala namang gugusto sa hamak na construction worker lamang."

 

            "Huwag kang magsalita ng gan’yan, Angelo. Huwag mong maliitin ang sarili mo." Kusa na lang naipatong ni Ma’am Serrano ang kaniyang kanang kamay sa kaliwang balikat ni Angelo. "Angelo, tingnan mo ako."

 

            Nahihiyang tumitig si Angelo sa guro, pero tila nakuryente siya. Isang pambihirang karanasan sa kaniya ang ganoong tagpo. Pakiramdam niya'y napakapalad pa rin niya.

 

            "Kung susuko ka, para mo na ring isinuko ang obligasyon mo sa mga magulang at kapatid mo. Sabi mo noon, gusto mong mapag-aral ang mga kapatid mo sa private school. Paano mo magagawa iyon, kung ikaw mismo ay tumigil na sa pangangarap?" Saka lamang niya namalayang nakapatong ang kaniyang kamay sa balikat ng estudyante. Patay-malisya niya itong inalis. "Angelo, laki rin ako sa hirap. Sa probinsiya namin, kami na yata ang pinakasalat, pero nagsumikap ako. Nangarap, hanggang... hanggang heto ako."

 

            Nang nagtama ang kanilang mga paningin, parang matagal na silang magkakilala. Parang malalim na ang kanilang samahan.

 

            "Ma’am, napakabuti po ng loob ninyo. Alam kong hinanap at hinintay niyo pa ako para lang sabihin sa akin kung gaano kahalaga ang edukasyon at pangarap. Salamat, Ma’am!"

 

            Natawa si Ma’am Serrano. "Masyado ka namang pormal, Angelo. Ilang taon ka na ba? Hindi ba't magkasing-edad lang tayo?"

 

            "Opo!"

 

            Lalong natawa ang teacher. "Ayan, pinatatanda mo talaga ako."

 

            "Sorry, Ma’am. Ganyan kasi ang turo sa akin ng mga magulang ko. Sabi nila, kahit hindi rin sila nakapagtapos ng pag-aaral, malaki raw ang serbisyo ninyo sa bansa. Kayo raw po ang tunay na bayani."

 

            "Siguro... Ako, kasi, palibhasa unang taon ko pa lamang sa serbisyo, hindi ko pa iyan masasabi. Basta ang alam ko, nagmamalasakit ako sa `yo."

 

            "Sa akin, Ma’am?" inosenteng tanong ni Angelo.

 

            "Hindi lang sa `yo, kundi sa lahat ng estudyante ko." Namula ang pisngi ni Ma’am Serrano, kaya nagsimula na siyang maglakad.

 

            Natahimik sila nang ilang sandali.

 

            "Ma’am, saan ka po umuuwi ngayon? Ihahatid na po kita."

 

            "Gusto mong malaman?" Ngumiti ang guro.

 

            "Yes, Ma’am!"

 

            "Tapusin mo muna ang ALS. Ipasa mo. `Tapos, mag-aral ka sa kolehiyo. Saka ko sasabihin sa `yo."

 

            "Hala, si Ma’am! Ang tagal pa no'n!" Napakamot si Angelo sa ulo.

 

            "Sabi nga, kapag may tiyaga, may nilaga."

 

            "Ang lalim mo, Ma’am. Ganyan ka ba mangusap sa boyfriend mo?"

 

            "Palasak na ang kasabihang `yan. Saka, sinong boyfriend? Wala, `no!"

 

            Hindi makapaniwala si Angelo sa narinig. Lalong lumakas ang kabog ng dibdib niya, kaya lang bigla rin itong nawala. Naisip niya kasi ang kalagayan niya sa buhay.

 

            "Bakit parang tinakasan ka ng ligaya sa katawan?" Napansin ni Ma’am Serrano ang pagkahulog ng kasiyahan ni Angelo.

 

            "Ma’am, kasi... pareho tayo. Mahirap palang maging mahirap."

 

            Napatigil uli sila sa paglakad. Hindi rin agad nakasagot ang guro.

 

            "Ma’am, kung iibig ba ako sa katulad ninyo, may pag-asa ba akong sagutin?"

 

            Lalong napipi si Ma’am Serrano. Hindi niya natingnan si Angelo. Aaminin niya, kumurot sa puso niya ang binata. Isa marahil ito sa mga dahilan ng panghihikayat niyang magpatuloy sa pag-aaral ang estudyante. Bonus na lamang sa kaniya ang magandang panlabas na kaanyuan nito. Ang labis niyang binigyan ng pansin ay ang taglay nitong lambing at respeto. Gayunpaman, ayaw niyang lumampas sa limitasyon. Guro pa rin siya at mag-aaral niya lamang si Angelo. "Ang pag-ibig ay para sa lahat. Walang kasarian, edad, relihiyon, o katayuan sa buhay,'' ang tangi niyang nasambit.

 

            "Ma’am, hindi niyo po nasagot ang tanong ko."

 

            "Kapag pumasok ka sa Sabado, malalaman mo ang sagot ko."

 

            "Talaga, Ma’am?" parang bata niyang tanong.

 

            Tumango at ngumiti lamang ang titser, saka sila muling naglakad.

 

            Dumating ang Sabado, pursigidong matuto si Angelo. Hindi pa rin niya nakakalimutan ang usapan nila ni Ma’am Serrano. Kaya, nang uwian na, tinanong niyang muli ang kaniyang guro.

 

            "Sa tingin ko sa `yo, hindi ka mahirap mahalin," sagot ng guro. Pagkatapos ay nagligpit na siya ng mga gamit para makauwi na.

 

            Natahimik naman si Angelo, habang pinagmamasdan ang guro. Lalong tumaas ang paghanga niya kay Ma’am Serrano.

 

            "Ma’am, ihahatid na kita." Akmang kukunin ni Angelo ang mga gamit ng titser.

 

            Hindi binigay ng guro ang mga gamit. Kumurba pa ang kaniyang mga kilay. "Hindi ba't may usapan na tayo. Sana natandaan mo pa `yon."

 

            Kagyat na nag-isip si Angelo. "Magtatapos ako sa ALS. Mag-aaral sa kolehiyo... Okay. Matagal iyon, pero... pero, kaya ko `yon, Ma’am!"

 

            "Salamat naman kung gano’n! Mauna ka nang umuwi."

 

            "Yes, Ma’am! Ingat po kayo."

 

            "Ingat ka rin."

 

            Sa mga sumunod na Sabado, mas naging masigasig si Angelo na matuto. Labis namang ikinatutuwa iyon ni Ma’am Serrano. Pareho rin silang may itinatago at pinipigilang damdamin. Ang tangi lamang nangungusap sa kanila ay ang mga mata, pintig ng puso, at ang pag-alala sa bawat isa.

 

            Seryoso si Angelo na tapusin ang ALS at maipasa ito. Sinikap niyang magtrabaho kapag araw ng Lunes hangang Biyernes upang makatulong sa pamilya at makapag-ipon para sa kaniyang pagkokolehiyo. Ang kaniyang pamilya, ang kahirapan, at ang pangako ni Ma’am Serrano ang kaniyang pinanghahawakang inspirasyon. Aminin man niya o hindi, gusto niyang ibigin ang kaniyang guro.

 

            Pagkatapos na pagkatapos malaman ni Angelo na nakapasa siya sa test ng ALS, nagpaalam naman sa kaniya si Ma’am Serrano.

 

            "Gragraduate ka na sa Agosto... I'm sure, proud na proud sa `yo ang mga magulang at mga kapatid mo. Hindi ba't sabi ko sa `yo na matutupad mo ang pangarap mo? Hayan na, malapit ka na," malungkot na litanya ng guro. "Hindi na ako makakadalo sa graduation rite ninyo... Huwag kang mag-alala, may teacher naman na papalit sa akin."

 

            Hindi naitago ni Angelo ang kaniyang luha. "Ma’am, pinilit kong makapasa para marating ko ang tirahan mo, tapos ganito lang pala."

 

            Napangiti si Ma’am Serrano. "Uuwi ako hindi dahil ayaw kong tuparin ang usapan natin. Uuwi ako sa probinsiya dahil kailangan ako ng Mama ko. May sakit siya. Doon na rin ako magtuturo para may mag-aalaga na sa kaniya. Isa pa, ang bahay ko rito sa Manila ay inuupahan ko lang."

 

            Kumbinsido na si Angelo. "Ma’am, salamat sa inspirasyon!"

 

            "Walang anuman. Trabaho ko iyon. Proud ako sa `yo. Hindi mo lang alam kung gaano ako kasaya nang malaman kong pasado ka. Salamat din dahil isa ka sa nagpatunay kung gaano kahalaga ang papel ko bilang guro." Napaluha na rin siya. "Mauna ka nang umuwi, Angelo."

 

            Mabigat ang loob na umalis si Angelo. Pero, bago siya tuluyang lumabas sa silid-aralan, nagsalita siya. "Ma’am, magiging pulis po ako... And, I'll see you."

 

            "See you, Angelo..."

 

            Hindi napigilang bumuhos ng mga luha ni Ma’am Serrano, nang nakaalis na si Angelo. Hindi siya nasasaktan sa pagkakalayo nila, kundi sa katotohanang imposibleng magkita pa silang muli. Aniya, ang apat o limang taon ay sapat para magbago ang tao.

 

            Kumuha ng kursong Criminology si Angelo. Sinikap niyang kayanin ang pisikal at pinansiyal na pagsubok para lamang sa ikatutupad ng kaniyang pangarap. Simula nang makilala niya si Ma’am Serrano, malaki ang naging pagbabago sa kaniyang pananaw sa buhay. Naging positibo siya at nagkaroon ng tiwala sa sarili. Kung anuman ang katutunguhan ng kaniyang buhay, utang na loob niya iyon sa dating guro.

 

            Mahigit apat na taon ang lumipas, guro na ng Grade 3 si Ma’am Serrano. Mas kilala siyang Binibining Laarni sa kanilang paaralan.

 

            Isang Lunes ng umaga, sinimulan niya ang kaniyang aralin tungkol sa mga hanapbuhay o trabaho ng mga Pilipino. Tumawag siya ng mga bata upang sabihin ang trabaho ng kanilang magulang.

 

            "Joan," tawag niya sa estudyanteng nasa unahan.

 

            "Ang nanay ko po ay tindera. Ang tatay ko naman po ay magsasaka."

 

            "Salamat, Joan!" Isinulat niya muna ang sagot ng bata, saka nagtawag uli.

 

            "Ang Papa ko ay kapitan. Ang Mama ko naman po ay mananahi," sagot ng katabi ni Joan.

 

            Nang ang ikaapat na estudyante na ang sasagot, natahimik ang lahat ng bata.

 

            "O, bakit?" tanong ni Binibining Laarni.

 

            "May pulis po!" sagot ng nakatayong bata. Itinuro pa iyon sa may pinto.

 

            "Magandang umaga, Binibining Laarni!" seryosong bati ng bisita. "Ang tatay ko po ay construction worker. Ang nanay ko naman po ay labandera." 

 

            "Angelo?"

 

            "Ma’am, maaari ba kitang ihatid mamaya sa bahay ninyo?"

 

            Nag-uuy ang mga bata.

 

            Namula ang pisngi ng dalaga, saka nagsabing batiin nila ang bisita.

 

            "Magandang umaga po, Sarhento Angelo Corrales!" chorus na bati ng Grade 3.

 

            "Bakit niyo kilala si Sir?"

 

            Nagtawanan ang mga bata.

 

            Hindi na naitago nina Laarni at Angelo ang pagkasabik nila sa isa't isa. Mabilis na nagyakap sila sa harap ng mga bata. Pagkatapos, magkahawak-kamay silang nagpaliwanag kung ano ibig sabihin niyon.